TOPMANAGEMENT


De macht van grijze muizen
2005/10/01 in Elan door Jos van Hezewijk en Marike van Zanten

Oud-Akzo Nobel-topman Kees van Lede is voor de derde keer op rij de machtigste commissaris van Nederland. Met Aad Jacobs opnieuw op twee en Jan Michiel Hessels op drie zit de oude garde nog steeds stevig in het zadel.

De lijst Top 100 machtigste commissarissen

Internationale ervaring, een netwerk van elastiek, adellijke connecties en prestigieuze buitenlandse nevenfuncties: het is niet moeilijk te zien waarom Kees van Lede zijn status van supercommissaris nu al twee jaar lang weet te continueren. De oud-werkgeversvoorzitter en oud-topman van Akzo Nobel bekleedt commissariaten bij de fine fleur van het Nederlandse bedrijfsleven, is via zijn vrouw geparenteerd aan de beste families en heeft als chairman van het prestigieuze Insead en als lid van de invloedrijke Amerikaanse denktank The Conference Board een hotline naar de meest vooraanstaande managementdenkers en -kennis. Met negen zware commissariaten – waarvan er zes meetellen voor de code-Tabaksblat – zal Van Lede zijn handen meer dan vol hebben. Weliswaar trad hij eind vorig jaar terug als president-commissaris van De Nederlandsche Bank en zal het toezicht bij Air France-KLM minder intensief zijn nu de fusie eenmaal een feit is, maar Van Lede is ook voorzitter bij Heineken, waar het de laatste jaren een stuk minder bierig is en waar hij topman Thony Ruys voortijdig naar huis moest sturen.
Die volhandigheid geldt misschien zelfs nog wel meer voor de nummer twee op de lijst. Het cv van oud-ING-topman Aad Jacobs vermeldt maar liefst drie voorzitterschappen en drie ‘gewone’ commissariaten bij beursgenoteerde ondernemingen. Daarmee staat de teller van Tabaksblat flink in het rood: met een score van negen (voorzitterschappen tellen dubbel) heeft Jacobs vier commissariaten meer dan de toegestane vijf. En als het nou nog toezichtfuncties waren waarmee weinig aan de hand was… Maar Jacobs heeft de crisis rond het geknoei met de oliereserves bij Shell nog niet bezworen, of hij rolt als commissaris bij zijn oude baas ING in een web van interne fraude en intrige. Of neem VNU, dat zich al jaren in een transformatieproces bevindt, vorig jaar verhuisde naar de VS en nu zelfs een nieuwe naam overweegt. Of de splitsing van IHC Caland in SBM Offshore en IHC Holland. Ingrijpende strategische exercities, die veel van Jacobs' tijd als president-commissaris zullen hebben gevergd. Volgend jaar zal hij het trouwens een stuk rustiger krijgen. Nu hij de zeventig nadert, krijgt hij zoetjes aan weer tijd om financiële thrillers te lezen in plaats van er zelf in te acteren. Zo is zijn aftreden als president-commissaris bij Shell inmiddels bekend gemaakt. Ex-Nokia-topman Jorma Ollila volgt Jacobs op.
Op de derde plaats opnieuw een oude bekende: Jan Michiel Hessels. De ex-topman van Vendex KBB toonde zich het netste jongetje van de klas: hij zag af van zijn commissariaat bij Vopak om te kunnen voldoen aan het maximum van vijf toezichtfuncties bij beursgenoteerde ondernemingen. Keurig. Maar het grootste tijdbeslag zit voor Hessels waarschijnlijk bij een (nog) niet-beursgenoteerd bedrijf: Schiphol. Als commissaris was hij begin dit jaar medeverantwoordelijk voor het naar huis sturen van topvrouw Marike van Lier Lels. Nu de directie door de rem getrapt is, zal de raad van commissarissen de ambities van wolkenridder Gerlach Cerfontaine zelf in goede banen moeten leiden.
Opmerkelijk genoeg telt de top-drie twee ex-McKinseyanen, die overigens een heel verschillende managementstijl vertegenwoordigen: de elitaire beschaving van lijstaanvoerder Van Lede tegenover de harde, Amerikaanse aanpak van Hessels. Hun stijlen contrasteren weer sterk met de Hollandse 'doe maar gewoon-mentaliteit' van de eenvoudige Jacobs.

Prototype grijze muis
De top-drie mag dan onveranderd zijn gebleven, de rest van de top-tien laat drie nieuwkomers zien: ex-ING-bankier Rinus Minderhoud (nr. 4), ex-Philips-cfo Jan Hommen (nr. 6)(zie ook kaders) en René Dahan (nr. 10), voormalig executive vice-president van ExxonMobil. Vooral Hommen heeft alles in zich om de komende jaren uit te groeien tot de opvolger van Van Lede als Nederlands nieuwste supercommissaris. Al was het alleen maar omdat Hommen net als de huidige nummer 1 het prototype van een grijze muis is.
Ook Rinus Minderhoud is een representant van deze kleurloze, onopvallende soort. Evenals vorige jaren doen grijze muizen het goed in een bedrijfsleven dat de sluier van recessie en schandalen maar niet weet weg te blazen en nog steeds op zoek is naar zekerheid en risicoreductie. Niet toevallig staan er dan ook twee juristen in de hoogste regionen van de top-100: Willem Stevens (nr. 8) en Paul van den Hoek (nr. 11). Ook elders in de lijst vinden we nog twee juristen: Sjoerd Eisma van De Brauw Blackstone Westbroek (nr. 57) en Peter Wakkie (nr. 80), chief corporate governance counsel van Ahold, die onlangs als toezichthouder van Wolters Kluwer werd benoemd.
Consultants winnen eveneens aan populariteit als commissaris: stond er vorig jaar nog maar één adviseur in de top-100, dit jaar zijn het er vijf. In tijden van juridisering, corporate governance, risicobeheersing en reorganisaties halen bedrijven de adviseurs graag binnen in hun raad van commissarissen: ze betalen liever een vaste commissarissenvergoeding dan ieder uur een paar honderd euro te moeten dokken. De adviseurs zelf hebben inmiddels ook door dat ze meer kunnen verdienen door géén commissaris te worden. Bovendien hebben ze weinig trek in de extra aansprakelijkheid die ze als regelexperts lopen. Ze bedanken dan ook regelmatig voor de eer, waardoor hun opmars relatief bescheiden blijft. Overigens winnen ook hoogleraren weer aan populariteit, nu bedrijven niet langer onder de werknemerscommissaris uit kunnen.
Ook de grootste stijgers op de lijst zijn afkomstig van het establishment. Voormalig Shell-topman Maarten van den Bergh (zie kader) schoot het hardst omhoog (van 95 naar 19), gevolgd door ex-VNO-NCW-topman Jacques Schraven (van 100 naar 31). Schraven geldt als een briljant jurist, maar is geen groot communicator – een serieuze handicap bij de jaarlijkse golf van maatschappelijke verontwaardiging over de topsalarissen, die hij als werkgeversvoorzitter moest zien te breken. Overigens heeft Schraven net als Van den Bergh een verleden bij Shell, als president-directeur van de Nederlandse werkmaatschappij. Hij hield het slechts anderhalf jaar vol, tot een reorganisatie zijn macht uitholde en hij de Koninklijke gedesillusioneerd ontvluchtte. Schraven zal zijn ervaringen met de Brits-Nederlandse cultuur van Shell in elk geval goed kunnen gebruiken bij het eveneens binationale Corus, waar hij dit jaar werd benoemd tot non-executive vice-chairman en president-commissaris van Corus Nederland. En bij Nuon zul je commissaris Schraven waarschijnlijk nooit horen over de hoogte van de bonus van topman Van Halderen! Opmerkelijk is verder de comeback van een andere buitenlandse Nederlander: ex-Procter & Gamble-topman Durk Jager komt vanuit het niets binnen op 42, met een president-commissariaat bij Wessanen en een toezichthouderschap bij KPN.

Ethisch vacuüm
De nieuwe aanwinsten kunnen het vertrek van andere zwaargewichten echter maar nauwelijks compenseren. De grootste daler op de lijst is Morris Tabaksblat (vorig jaar nog op 7), die wegens gezondheidsredenen totaal onverwacht zijn commissariaten bij Aegon, Reed Elsevier en TPG inleverde. De Nederlandse ondernemersgemeenschap verliest daarmee niet alleen haar bekendste commissaris, maar tevens haar geweten. Tabaksblat laat een ethisch vacuüm achter dat niet snel gevuld kan worden. Kees Storm (van 5 naar 22) verdween eveneens uit de top-10, maar rouwig zal hij niet geweest zijn om het verlies van zijn president-commissariaten bij Laurus en Wessanen.
Een andere bekende commissaris, Leo Berndsen, is zelfs helemaal uit de lijst verdwenen. Na de aanpassing van het structuurregime vond Berndsen dat zijn rol als presidentcommissaris van Corus Nederland was uitgespeeld. Andere commissariaten zijn er niet voor in de plaats gekomen. Heeft Berndsen zelf geen zin meer, of wordt hij niet meer gevraagd, na zijn eigenzinnige coup tegen het Corus-bestuur? Hoe dan ook: Berndsen heeft zich in de loop der jaren een onorthodox commissaris getoond, net als bijvoorbeeld Tabaksblat. Ze leverden een belangrijke bijdrage aan de vernieuwing van het commissariaat en schroomden niet de grenzen op te zoeken.
Onder de nieuwkomers in de top-100 lijken die kwaliteiten minder sterk aanwezig, hoewel hun aantal groot is. In een jaar tijd is ruim een kwart van de top-30 (en zeventien procent van de top-100) ververst. Van daadwerkelijke vernieuwing is echter geen sprake, eerder van het tegendeel: het establishment komt alleen maar vaster in het zadel te zitten. De nieuwe lichting commissarissen lijkt minstens even behoudend, defensief en risicomijdend te zijn als de zittende.
Van meer diversiteit in de geest van Tabaksblat is dan ook weinig sprake. Stond er vorig jaar met Neelie Kroes nog een vrouw op de 19e plaats, dit jaar komen we pas halverwege de eerste vrouwelijke commissaris tegen: Trude Maas (nr. 47). Het aantal vrouwelijke toezichthouders bij de top-100 ondernemingen nam evenmin toe: het zijn er zes, evenals vorig jaar. Weliswaar werd de lijst versterkt met Corus Nederland-voorzitter Marjan Oudeman (nr. 62, zie kader), maar er verdwenen ook vrouwelijke toezichthouders. Annemieke Roobeek vertrok bijvoorbeeld als commissaris bij Fortis. De heren bestuurders benoemden schielijk weer een man in haar plaats. Van verjonging is ook al geen sprake: de gemiddelde leeftijd van commissarissen ligt nog steeds op 61.
Ook het aantal buitenlandse commissarissen stagneert: van de honderd machtigste commissarissen zijn er elf van buitenlandse komaf, tegenover tien vorig jaar. Zo’n tien procent van de top-100 bestaat dus uit buitenlandse commissarissen. Dat lijkt veel, maar het verloop is groot. Na vier jaar verdwijnt de met veel bombarie gelanceerde internationale toezichthouder soms weer stilletjes door de achterdeur. Zo is de Belg Karel van Miert na vier jaar alweer weg bij Wolters Kluwer. Voor het overgrote deel van de bedrijven zijn internationale toezichthouders net als vrouwen een soort excuus-Truzen – een uithangbord voor de buitenwereld. Veel macht lijken ze in elk geval niet te hebben. Die macht ligt nog steeds bij de blanke vijftigplusser van het mannelijk geslacht en met de Nederlandse nationaliteit, de code-Tabaksblat ten spijt.

DE NIEUWE LICHTING:
RINUS MINDERHOUD (NR. 4)
Als Aad Jacobs volgend jaar met pensioen gaat, kan Marinus Minderhoud (60) moeiteloos diens plaats in de top-100 innemen als ex-ING-bestuurder met topcommissariaten. Evenals Jacobs is Minderhoud afkomstig van de Postbank, waar hij de portefeuille automatisering beheerde. In het gedrang na de fusie tussen NMB Postbank en Nationale-Nederlanden weet hij zich de raad van bestuur van ING in te vechten, een plek die hij in 1998 weer moet opgeven als het hem niet lukt om het verliesgevende Barings vlot te trekken. Zijn automatiseringsachtergrond komt hem goed van pas als president-commissaris van Getronics,waar hij een stevig robbertje moet vechten om PinkRoccade. Als commissaris van Nuon krijgt hij bovendien de boosheid over de bonus van Van Halderen over zich heen.Verder is Minderhoud dubbelcommissaris bij Rabo en aanstaande Achmea, een unieke positie voor een ex-ING’ er. En tot slot staat de voormalig bankier met zijn voeten in de bagger. Als president-commissaris van Boskalis moet Minderhoud zich gaan bezighouden met de zoektocht naar een opvolger voor langjarig topman Rob van Gelder.
TECHNOCRAAT OP ACHTERGROND:
JAN HOMMEN (NR. 6)
Voordat hij cfo bij Philips werd,werkte Jan Hommen (62) bij staalbedrijf Alcoa. Zelf heeft hij ook wel iets weg van staal: grijs maar gedegen. Hommen is de ideale tweede man: geen baantjesjager, maar een technocraat die op de achtergrond het financiële gebouw stevig in elkaar timmert.Mat Herben van de LPF had Hommen destijds hoog op zijn verlanglijstje staan.Maar het bedrijfsleven heeft hem harder nodig.Toen Ahold in crisis verkeerde, trad Hommen direct toe tot de raad van commissarissen om de retailer uit de penarie te krijgen. Bovendien verving hij Morris Tabaksblat als presidentcommissaris bij Reed Elsevier, nadat deze onverwacht terugtrad.Zijn natuurlijke gezag en ervaring maken hem ook de ideale president-commissaris voor de relatief jonge Peter Bakker van TNT.Met al zijn zware commissariaten is Hommen een goede kanshebber voor de nummer 1-positie van de top-100. Al is die positie eigenlijk out of character voor hem.
DE SNELSTE STIJGER:
MAARTEN VAN DEN BERGH (NR.19)
Ex-Shell-topman Maarten van den Bergh vertrok, lang voor de reservekwestie, voortijdig als vice-voorzitter van de Koninklijke na een machtsstrijd met de Britten. Hij bleef er wel commissaris. Sindsdien heeft Van den Bergh zich met topcommissariaten bij Lloyds TSB, British Telecom en British Airways aardig weten te revancheren in the City.Met een commissariaat bij Akzo Nobel erbij is hij nu ook weer prominent aanwezig in het Nederlandse bedrijfsleven. Omdat buitenlandse commissariaten niet meetellen, heeft Van den Bergh bovendien nog plek voor drie andere zware Nederlandse commissariaten, terwijl nieuwkomers Minderhoud en Hommen al vol zitten.Wie belt deze telg uit het oprichtersgeslacht van Unilever?
COMING WOMAN:
MARJAN OUDEMAN (NR.61)
Marjan Oudeman (47) werd onder de rook van Hoogovens geboren. Ze begon er twee decennia geleden als bedrijfsjurist – net als haar vader – om begin dit jaar benoemd te worden tot voorzitter van de directie van Corus Nederland, zoals Hoogovens na de fusie met British Steel heet. Een gevoelige positie,waarin ze handig moet manoeuvreren om de relatie tussen IJmuiden en de Britse board werkbaar te houden.“Ik loop niet weg voor politieke spelletjes,” zei ze er zelf over.Naast haar topfunctie is Oudeman commissaris bij de NS. Daarmee is ze niet de machtigste vrouwelijke commissaris van Nederland,wel een van de meest veelbelovende.Deze vrouwelijke toezichthouder is nu eens geen hoogleraar, politica, adviseur of directeur van een zorginstelling.Nee, Oudeman is zèlf verantwoordelijk voor enkele miljarden euro’s omzet en 20.000 medewerkers en beschikt daarmee over het gezag om elke ceo te kunnen corrigeren. Bovendien is ze jong. Zowel in achtergrond als leeftijd vertegenwoordigt Oudeman daarmee een nieuwe generatie vrouwelijke commissarissen, waardoor meer diversiteit in het Nederlandse toezicht wellicht eindelijk dichterbij komt.
OUWE JONGENS KRENTENBROOD
2005 2004 1998 1986
Gemiddelde leeftijd top 100 61 61 61 60
Gemiddelde leeftijd top 30 63 63 63 63
De jongste commissarissen
Marcel Smits (44)
Marike van Lier Lels (46)
Marjan Oudeman (47)
Martijn van der Vorm (47)
Peter Voser (47)
De oudste commissarissen
Floris Maljers (72)
Harry Pennings (71)
Ton van de Graaf (70)
Peter Groenenboom (70)
OP NON-ACTIEF
De top-100 telt steeds minder actieve bestuurders: ze hebben thuis hun handen meer dan vol, of mogen niet van Tabaksblat of hun eigen commissarissen.Maar er zijn bestuurders die overal tijd voor lijken te hebben, zoals Aad Veenman (NS), Rob van den Bergh (VNU), Peter Elverding (DSM) en de Shell-top: ceo Jeroen van der Veer en cfo Peter Voser.
Actieve bestuurders 2005 2004 1998
Top 100 20 26 32
Top-30 5 5 9
WAT STUDEERDEN ZE?
Een kwart (27%) van de top-100 commissarissen studeerde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Een toename van maar liefst acht procent ten opzichte van 2004. Bijna de helft studeerde economie; een toename van vijf procent.
Studie %*
Economie 48
Rechten 26
Bèta 14
Alpha 10
Bedrijfskunde 8
Onbekend 19
* Omdat sommige commissarissen meer dan één studie volgden, kan het totaal meer dan 100% bedragen
DAMESDRAMA
Aantal vrouwelijke commissarissen
2005
2004
1998
1986
6
6
5
5
1. Trude Maas (nr. 47)
2. Dien de Boer-Kruyt (nr. 59)
3. Marjan Oudeman (nr. 62)
4. Lutgard van den Berghe (nr. 75)
5. Truze Lodder (nr. 79)
6. Marike van Lier Lels (nr. 98)
WIE HEEFT DE MEESTE
Vier commissarissen in de top-100 overschrijden het maximale aantal toegestane commissariaten volgens de code-Tabaksblat
CommissarisAantal volgens
Tabaksblat*
Teveel
Aad Jacobs 9 4
Jan Hommen 6 1
Kees van Lede 6 1
Paul van den Hoek 6 1
Afgestoten commissariaten
Joep BrentjensRoto Smeets De Boer, pres.comm.
Jan Michiel HesselsVopak
Kees StormLaurus, pres.comm.
Wessanen, pres.comm.
Karel VuursteenAhold
* De code-Tabaksblat maximeert het aantal commissariaten bij Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen op vijf,waarbij een president-commissariaat dubbel telt. De maximering gaat dus niet op voor toezichtfuncties bij niet-beursgenoteerde en bij buitenlandse concerns.