|
KLM-topman Leo van Wijk is commissaris bij Aegon; Kees Storm, oud-topman van de verzekeraar, is op zijn beurt commissaris bij KLM. DSM-topman Peter Elverding is commissaris bij De Nederlandsche Bank; Ewald Kist, één van zijn medecommissarissen bij DNB, houdt toezicht bij DSM. René Dahan is president-commissaris bij Ahold en commissaris bij TPG; op het cv van Jan Hommen prijkt het exacte spiegelbeeld: de ex-Philips-cfo is presidentcommissaris bij TPG en commissaris bij Ahold. Ook anno 2005 komen toezichthouders elkaar tegen in diverse raden van commissarissen. Maar de draden van het voorheen zo hecht geknoopte relatienetwerk aan de top van het bedrijfsleven worden steeds losser. Het old boys network is nagenoeg uiteengevallen, een ontwikkeling die al zo’n vijftien jaar geleden werd ingezet toen Nederland nog nooit van het begrip corporate governance had gehoord. Twintig jaar democratisering Vroeger kenden de topjongens elkaar allemaal: ze kwamen uit een kleine kring van bevoorrechte milieus, gingen met elkaar naar school en lieten zich samen ontgroenen in het studentencorps. In 1987 had dan ook zo’n tachtig procent van de topmensen een familielid of jeugdvriend met een topfunctie. Nu is dat nog maar zo’n twintig procent. Twintig jaar democratisering heeft de invloed van adel en patriciaat doen verwateren, het elitaire karakter van universiteiten doen verdwijnen en de samenleving veranderd in een meritocratie. Het hardst ging deze ontwikkeling in het begin van de jaren negentig, toen de babyboomgeneratie de invloedrijke posities begon in te nemen en met haar aangeboren afkeer van de gevestigde orde de sleetse touwtjes van het old boys network begon door te knippen. Sindsdien is er de klad gekomen in het elkaar toestoppen van commissariaten binnen een netwerk van familieleden en ‘vrinden.’ Een vergelijking van twee schematische weergaven van het old boys network rond de top-100-ondernemingen uit 1987 en uit 2005 maakt dat in één oogopslag duidelijk. In 1987 waren er nog 108 dubbelcommissariaten, dus Jan bij Piet en Piet bij Jan. In 1992 was dat aantal al geslonken naar 50 en nu zijn er nog slechts 21. Van dat lijstje hebben zes toptoezichthouders meerdere dubbelcommissariaten (zie kader). Kees van Lede bijvoorbeeld heeft er maar liefst vijf. Dat aantal valt echter in het niet bij de situatie in 1987, toen zo’n 45 toezichthouders meerdere dubbelcommissariaten bekleedden. Amro-bestuurder Allard Jiskoot en Unilever-topman Frans van den Hoven spanden destijds de kroon met ieder tien stuks. Ook aan het verzamelen van commissariaten kwam een eind. In 1987 was het hebben van meer dan tien commissariaten geen uitzondering. Nu zijn er nog slechts twee commissarissen die kunnen kwartetten met hun acht toezichtfuncties (Fritz Fröhlich) of meer (Kees van Lede). Overigens waren er slechts vijf jaar geleden, in 2000, nog achttien topmensen met acht commissariaten of meer. Het was de tijd van de dotcoms, toen ondernemingen vooral op zoek waren naar charisma voor hun raden van commissarissen. Die kwaliteit was echter zó dun gezaaid dat de ondernemingen steeds uitkwamen bij dezelfde mensen: Ton Risseeuw, Cees van der Hoeven, Wim Dik en Kees Storm. Er begon zich een new boys network te vormen, dat echter al snel werd ontbonden na de val van de nieuwe economie en de boekhoudschandalen. Staat van ontbinding Het uiteenvallen van het old boys network wordt niet alleen duidelijk door de afname van het aantal (dubbele) commissariaten per toezichthouder, maar ook door de veranderde positie van de ondernemingen waar de dubbelcommissariaten werden bekleed. In 1987 waren de destijds nog niet gefuseerde ABN en de Amrobank spinnen in het web: in totaal bekleedden bestuurders en commissarissen van deze twee banken maar liefst 55 keer een kruiscommissariaat bij andere ondernemingen. Anno 2005 staat ABN Amro moederziel alleen. De bank heeft haar greep op het Nederlandse bedrijfsleven als sneeuw voor de zon zien wegsmelten. Dat heeft wellicht direct te maken met de persoon van de voorzitter. ABN Amro-topman Rijkman Groenink komt niet voort uit de oude elite, zoals zijn voorganger Jan Kalff. Bij het huidige ABN Amro is de verfijnde geur van oud geld dan ook langzaam verdrongen door de transpiratiegeur van de cultuur van harde werkers bij de vroegere Amrobank. Andere ondernemingen hebben de opengevallen plaats onderling verdeeld: TPG, Aegon en de Rabobank hebben zich ontwikkeld tot belangrijke leveranciers van zowel commissarissen als commissariaten. In 1987 bestonden deze ondernemingen nog niet eens, of werden ze niet toegelaten tot de bestuurlijke elite. Nu het old boys network zich in verregaande staat van ontbinding bevindt, schuiven ze op naar het centrum van de macht. Wat dat betreft komt de code-Tabaksblat dan ook als mosterd na de maaltijd. De maximering van het aantal commissariaten geeft slechts de genadeklap aan een systeem dat toch al ten dode opgeschreven was. |
| I'LL SCRATCH YOUR BACK... | |
|---|---|
1987 | |
| Topman | Dubbel commissariaten |
| Allard Jiskoot, Amro | 10 |
| Frans van den Hoven, Unilever | 10 |
| Dirk de Bruyne, Shell | 9 |
| E.K. den Bakker,Nationale-Nederlanden | 7 |
| Rob Batenburg,ABN | 7 |
| Sergio Orlandini,KLM | 7 |
| Ted Braakman, Nationale-Nederlanden | 6 |
| Koos Groenendijk, Nedlloyd | 6 |
| Piet Roef,Gamma | 6 |
| | |
2005 | |
| Topman | Dubbel commissariaten |
| Kees van Lede, Akzo | 5 |
| Jan Hommen, Philips | 3 |
| Ewald Kist, ING | 2 |
| Wim Kok, minister-president | 2 |
| René Dahan, ExxonMobil | 2 |
| Rinus Minderhoud, ING | 2 |
| | |
2005 | |
| Topman | met: |
| Kees van Lede, 5 | Jan-Michiel Hessels Ewald Kist Karel Vuursteen Dien de Boer-Kruyt Jan Maarten de Jong |
| Jan Hommen, 3 | René Dahan Rolf Stomberg Wim Kok |
| Ewald Kist, 2 | Kees van Lede Peter Elverding |
| Wim Kok, 2 | Jan Hommen Aad Jacobs |
| René Dahan, 2 | Jan Hommen Shemaya Levy |
| Rinus Minderhoud, 2 | Paul Overmars Lense Koopmans |