TOPMANAGEMENT
Weggepoetst: top 10 van verhullende vertrekredenen
2005/04/01 in Communicatie p.12-15 door Jeroen Siebelink m.m.v. Jos van Hezewijk
Brengt de affaire ‘Van Lier Lels’ bij Schiphol licht in de duisternis van verhullende vertrekverklaringen? Deze keer werd niet volstaan met één afgemeten persbericht. ‘Dit is geen nieuwe openheid. Dit is opportunistisch lekken om iemand kalt te stellen.’
‘Om persoonlijke redenen, wegens verschil van inzicht - het hele gamma komt hier langs,’ zegt redacteur Peter Hendriks van Fem Business. Met gelaten scepsis ontvangen media de officiële berichten over vertrekkende topmensen. In 2004 waren het er 89, waarvan driekwart vroegtijdig. ‘Altijd is het vertrek met wederzijdse instemming genomen. Bijna altijd is het onzin.’ Kunnen zulke dooddoeners ook de waarheid zeggen? ‘Ja, en toch geloof ik ze geen van allen,’ zegt commentator Willem Middelkoop van RTL Z. Hij leest ze niet eens meer. ‘Bedrijven verduisteren en verdraaien nu eenmaal vaak de werkelijkheid. Of het nou om cijfers gaat of mensen. Eén ding weet ik zeker: het vertrek van een topman is nooit positief. Als er een vertrekt, springt hier het licht op oranje. Als er twee vertrekken: rood.’
‘Meer openheid doet juridisch schade aan de onderhandelingen met het slachtoffer,’ verklaart Jos van Hezewijk van Elite Group de aloude praktijk van het mystificeren. In zijn databank houdt hij alle topmutaties in Nederland bij. ‘Bedrijven kunnen niet anders. De vraag is slechts welke verhullende term ze nu weer zullen kiezen.’ Is de roep om transparantie nog niet groot genoeg? ‘Natuurlijk is openheid het allerbeste. Voor het geweten van voorlichters wel. Maar communicatief gezien blijkt zwijgen, verdraaien of ronduit liegen nog altijd veel effectiever.’ Daarom: de tien meest gebruikte vertreketiketten door voorlichters, naar afnemende voorkeur. En hun ware betekenis.
1.Het vertrek doodzwijgen
Als Van Hezewijk in zijn databank het feitelijke pr-beleid van de ondernemingen overziet, kan hij maar één ding over hun grote voorkeur concluderen. ‘Het allerliefst sturen ze helemaal geen bericht.’ Hij houdt alle vertrekmutaties van topmensen netjes bij - in 2003 waren het er 131. Maar toen hij vorig jaar alle jaarverslagen over 2003 binnen had, bleek dat hij over het vertrek van 44 topmensen nooit iets had vernomen. Officieel noch officieus. ‘Dat is een kwart! Gewoon dood verzwegen. Geen haan die ernaar kraait.’
2. ‘Om persoonlijke redenen’
De perfecte murwmaker. ‘Het lijkt iets te suggereren, maar zegt in feite niets,’ aldus Van Hezewijk. ‘Want wat dat persoonlijke is, wordt zelden toegelicht. “Een nieuwe uitdaging” of “meer tijd voor het gezin” zou namelijk een regelrechte leugen zijn.’ Het onpersoonlijke ‘persoonlijke’ maakt geen slapende honden wakker. ‘Vooral als de media nog helemaal van niets weten of als voorlichters vermoeden dat er toch geen belangstelling voor is. Door dat woordje “persoonlijk” leiden ze de aandacht verder af van het zakelijke geschil dat erachter zit. Journalisten die toch meer willen weten, kunnen ze doorverwijzen naar de persoon zelf.’
Op zijn beurt mag deze om juridische redenen toch niets zeggen. En niet alleen vanwege de afgekochte zwijgplicht. Nogal veel ‘om persoonlijke redenen’ vertrokken topmensen in 2004 zijn onbereikbaar omdat ze met computer en al zijn afgevoerd naar de kelders van de FIOD. Zo werd in de betreffende persberichten niet vermeld dat Willem Burgers van Kempen & Co is veroordeeld wegens aandelenhandel met voorkennis, dat Peter Gbel van Kas Bank niet door de ballotage van De Nederlandsche Bank is gekomen, dat Paul Vacher van Aegon voor vier jaar achter de tralies is verdwenen in verband met fraude en valsheid in geschrifte, evenals Paul Kuiken en John Bus van Landis - zes maanden vanwege het vervalsen van optiecontracten. (...)
3. ‘Vervroegd pensioen’
Ideaal rookgordijn. De buitenwacht denkt: ach ja, de jaren gingen waarschijnlijk tellen. Heeft te kennen gegeven gebruik te willen maken van de mogelijkheid om vervroegd met pensioen te gaan. ‘Wat het bericht níet vermeldt, is dat deze mogelijkheid tot vervroegde uittreding meestal speciaal voor het slachtoffer is gecreëerd,’ merkte Fem Business op. Jaren geleden ontwikkelde het blad al eens voor de aardigheid de Schaal van Mot, een lijst met vertrekspreuken. ‘Helaas is dit vertrekargument alleen toe te passen bij 55-plussers,’ zegt Van Hezewijk.
4. ‘Wegens verschil van inzicht’
‘Je weet meteen dat zo’n persoon is gewipt,’ zegt Maussen. Precies daarom mijden persvoorlichters liever deze term. ‘Alleen als ze vermoeden dat de media er toch wel op zullen springen, kiezen ze ervoor,’ zegt Van Hezewijk. ‘Noodgedwongen, als op dat moment de juridische onderhandelingen met het slachtoffer nog lopen en deze nog niet voor zwijggeld heeft getekend.’ Deze kán op dat moment de vuile was nog buiten te drogen hangen. Of hij blijkt ineens strafrechterlijk vervolgbaar, waardoor de reputatieschade helemaal niet is te overzien. Met ‘om persoonlijke redenen’ komt een bedrijf dan niet meer weg.
Neem het geval Hans Smits, voormalig bestuursvoorzitter van de Rabobank. De ene fraudezaak volgde de andere op bij diverse filialen. Het net sloot zich om het Utrechtse hoofdkantoor, Smits kreeg een dagvaarding. Officieel vertrok hij ‘vanwege verschil van mening over het management, waardoor het uitvoeren van de overeengekomen strategie werd bemoeilijkt’. Bronnen binnen de bank lieten daarop aan RTLZ weten dat Smits openlijk tegenover het personeel heeft verklaard dat hem het werken onmogelijk werd gemaakt. Ze benadrukten dat zijn vertrek niet vrijwillig was. Verdere geruchtenvorming drukte de commissarissenvoorzitter de kop in door te verklaren: ‘Zijn beslissing dwingt respect af.’ Klonk als een grootmoedig compliment. Was in feite spin, want toen heette het definitief dat Smits uit eigen initiatief én door verschil van mening opstapte.
5. ‘Blijft als adviseur verbonden’
Bestuurder heeft gefaald, maar vormt vooralsnog geen strafrechterlijk risico. Dus worden de special projects van stal gehaald (voor Judy Boynton van Shell) of men wordt met sabbatical gestuurd (Rob ter Haar van Hagemeyer). Na een half jaar, als de media de andere kant opkijken, verdwijnt men definitief van de loonlijst. ‘Adviesfuncties zijn mooie beloningen voor bestuurlijk falen,’ zegt Maussen. ‘Men is niet helemaal tot een goudenhanddrukregeling gekomen. In plaats daarvan kan men nog even een salaris genieten en deze tijd gebruiken om naar een andere “uitdaging” uit te kijken.’
6. ‘Vanwege een reorganisatie’
Doen alsof je neus bloedt: alleen de echte grote durven het. ‘Ons programma De Weg naar Groei is voltooid’, jubelt Niall FitzGerald, architect van dat compleet mislukte plan van Unilever in zijn eigen vertrekbericht. ‘Het is in het belang van een ordelijke opvolging dat […] tijdig in de positie wordt gebracht om onze strategie naar de volgende fase te leiden. Deze periode heeft mij enorm veel voldoening geschonken.’ (...)
7. Politiek correcte teksten
Zélf verwijzen de gevallen heren en dames graag naar mooie motieven. Frans Cremers ging weg bij VNU omdat hij ‘meer tijd met zijn familie wil doorbrengen’. Een commissariaat voor Fugro heeft hij inmiddels alweer geaccepteerd. Gerlach Cerfontaine ging niet naar VNO/NCW omdat hij ‘Schiphol toch niet kan missen’. Later bleek hij geen akkoord te hebben gekregen op een pensioenpremie van 350.000 euro.
Jan Michiel Hessels wilde zich graag schikken naar de code Tabaksblat. Hij gaf aan het maximum aantal commissariaten niet te willen overschrijden. Die van Laurus stootte hij dus af, toevallig nét degene waarvoor hij bijna een veroordeling kreeg wegens wanbeleid. ‘Journalisten opgelet,’ zegt Van Hezewijk. ‘Welke commissariaten worden nu “in het licht van Tabaksblat” afgestoten? Blijkbaar is daar het meeste gedonder te verwachten.’
Jaap Vink van CSM vond het na zeven jaar tijd voor ‘vers bloed, ander leiderschap in deze fase van het bedrijf’. Maar Vink wilde helemaal niet weg, bleek al snel. Een investeringsmaatschappij eiste zijn vertrek, omdat hij geen gehoor gaf aan de eis het concern te strippen. Aandeelhouders waren erg blij, de koers steeg meteen. ‘Al deze mannen zien zichzelf liever niet neergezet als “graaier” respectievelijk als “loser” of als “incompetent”,’ zegt Maussen. ‘Tegelijk valt er weinig nog te verhullen, dus komen ze maar met een zwaktebod als “horizon verbreden” of “nieuwe uitdaging”.’
Hun woordvoerders doen dit echter niet graag. Als later de ware reden uitkomt, krijgen zij als eerste de hoon van de journalisten over zich heen. Roelf de Boer, ex-vice-voorzitter Havenbedrijf Roelf de Boer trad onlangs af als commissaris van het Rotterdamse Havenbedrijf omdat hij plots bang was geworden voor een ‘conflict of interests’ met zijn voorzitterschap van havenondernemersorganisatie Deltalinqs. ‘De weg moet worden vrijgemaakt voor nieuw beleid met een nieuw elan’, aldus hijzelf. ‘Hij is gewoon betrokken bij die zaak rond Willem Scholten,’ zegt Van Hezewijk. ‘Zo ontloopt hij mooi het lopende onderzoek hiernaar.’
8. ‘Om gezondheidsredenen’
Uit piëteit stelt geen mens vragen. Vorig jaar gaf Karel Vuursteen ‘om gezondheidsredenen’ commissariaten bij onder meer Ahold op, evenals Frits Fentener van Vlissingen. ‘Tja, vaak onomwonden leugens,’ vermoedt Maussen. ‘Met dit soort uitspraken moet je oppassen. Iemand zou wel eens erg ziek kunnen zijn.’ Zou het juist daarom graag worden toegepast? ‘Vuursteen is naar mijn beste weten kerngezond, Fentener van Vlissingen ook.’
9. Onderneming verkiest openheid
In een hoofdredactioneel commentaar juichte NRC Handelsblad laatst de zelf verkozen openheid door de raad van commissarissen van Schiphol bij het vertrek van Marike van Lier Lels toe. ‘Het afleggen van verantwoording krijgt terecht de voorkeur boven de patriarchale bestuurspraktijk.’ Een week daarvoor had commissarissenvoorzitter Jan Kalff het ontslag nog afgedaan als ‘een verschil van inzicht over het te voeren beleid’. Hij koos pas voor een beetje glasnost toen hoofdafnemer KLM, de ondernemingsraad én het slachtoffer zelf openlijke verklaringen aflegden.
‘Dit is geen verantwoording afleggen, dit is opportunistisch lekken om iemand kalt te stellen,’ zegt Van Hezewijk. ‘Dit zie je alleen gebeuren als de aanblijvende topman niet geheel zeker is van zijn zaak. Cerfontaine c.s. zagen aankomen dat de affaire lang ging doorzeuren in de media en besloten: de eerste klap is een daalder waard. Zogenaamde openheid moest de aandacht afleiden van de machtsstrijd tussen hem en Van Lier Lels, die zich al had opgewarmd voor diens opvolging toen hij nog naar VNO/NCW zou gaan.’ De aanblijvende topman vertelt off the record graag preciezer waarom in zijn ogen het slachtoffer niet deugde. ‘Tot mijn verbazing schrijven journalisten dat bijna nooit op. Of alleen tussen de regels door, of helemaal onderaan het stukje. Een financieel journalist bekende mij eens dat hij vaker bij dat bedrijf over de vloer wilde komen.’
Cfo Koos Kramer van Wessanen stapte ‘uit eigen initiatief’ op omdat hij ‘zich verantwoordelijk voelde’ voor de boekhoudkundige onregelmatigheden bij een Amerikaanse dochter. ‘Niks eigen initiatief. SEC eiste een zondebok, dat weet iedereen,’ zegt Van Hezewijk. Ook Gerry Deaninck van Robeco werd vorig jaar op afgemeten wijze aan de publieke schandpaal genageld. Hij miste ‘persoonlijke kwaliteiten’ en was het ‘op bijna elk gebied oneens met de raad van commissarissen’. Eelco Blok van KPN, beoogd opvolger van Ad Scheepbouwer, werd verantwoordelijk gehouden voor nota bene door diens voorganger illegaal verleende kortingen. ‘Allemaal strategisch/juridisch natrappen. Zo praten ze de exitregeling naar beneden en de koers naar boven. En natuurlijk zit er een kleine kern van waarheid in.’
10. Slachtoffer verkiest openheid
‘Sommige topfunctionarissen hebben zo’n groot ego, dat ze tot in het onmogelijke hun functioneren verdedigen,’ zegt Maussen. ‘Helaas hebben zo’n Hans van der Wielen van Numico of Bernard ten Doeschate van Reesink niet in de gaten dat ze zich belachelijk maken.’ De eerste vertelde aan NRC dat hij niet zou zijn ontslagen wegens tegenvallende resultaten, maar omdat hij ruzie had met president-commissaris Rob Zwartendijk over de hoogte van zijn salaris en dat van medebestuursleden.
De tweede brak met een groepje loyale werknemers en een televisieploeg in bij de commissarissenvergadering, waarna niet hij maar twee commissarissen vertrokken. Sterk staaltje leiderschap en voorbeeldige, open communicatie? ‘Ten Doeschate is een uniek geval,’ zegt Hendriks. ‘Hij creëerde geen enkele waarde voor de aandeelhouders, maar als het gaat om zijn eigen positie vertoont hij een ongekende vechtlust. Hij graaft zich in. Ik ken hem als een onmogelijke man, bij elk stukje dat ik over Reesink schrijf, krijg ik hem woedend aan de lijn. Wist je dat hij zelf de persberichten schrijft? In een heel eigenaardig taaltje.’
Slim, al dit verhullen? ‘Ja, want in driekwart van alle gevallen komen bedrijven ermee weg,’ diept Van Hezewijk op uit zijn analyses. Hij weet ook waarom. ‘De aandeelhouder wíl dat er over het functioneren van een topman wordt gelogen. Hij is niet zoals de gemiddelde burger die meer wil weten over een falende openbaar bestuurder. Zolang de koers stijgt, juicht men. Of de topman dat met bedrog doet, doet niet ter zake. Als het uitkomt, verdwijnt de bedrieger, maar het waarom is niet echt interessant. Er wordt altijd zo lelijk gedaan over de achterkamertjespolitiek van de overheid, maar bedrijven hebben veel minder ervaring met de het communiceren van de waarheid.’ Zijn oplossing: ‘Neem topmensen niet meer vast in dienst, maar als freelancende ondernemer. Kun je achteraf ook makkelijker zeggen dat hij niet functioneerde.’
Hebben media recht op meer openheid? ‘Ja, principieel als het om beursgenoteerde bedrijven gaat,’ vindt Middelkoop. ‘Wat betékent het werkelijk dat Van Lier Lels eruit is geknikkerd?,’ vraagt Hendriks retorisch. ‘Verzamelt Cerfontaine jaknikkers om zich heen? Toekomstige beleggers hebben er recht op te weten of ze in een bedrijf stappen dat wordt geleid door een eenzame narcist. Is Sjoerd Vollebregt van Stork er misschien ook zo een? Hij gooide net zijn financiële man eruit. In ruil haalde hij een oud vriendje van hem binnen.’