TOPMANAGEMENT


Weer meer bestuurders opgestapt
2001/12/20 in de Volkskrant p.1e door Wilco Dekker en Jos van Hezewijk

De baanzekerheid van bestuurders in het Nederlandse bedrijfsleven wordt er niet beter op: het afgelopen jaar hebben opnieuw meer topmanagers vroegtijdig hun biezen moeten pakken. Hun plek op het pluche wordt in toenemende mate ingenomen door buitenlandse bestuurders.

Opvolgers hebben het zwaar
Het is bijna ondoenlijk om een charismatisch topman die een bedrijf groot heeft gemaakt, succesvol op te volgen. Dat blijkt dit jaar overduidelijk. 'Generaal' Ton Risseeuw maakte automatiseerder Getronics groot, opvolger Cees van Luijk legde in juni na twee jaar ploeteren 'om persoonlijke redenen' het hoofd in de schoot.
De flamboyante Wim Dik was 'mister KPN', opvolger Paul Smits moest in september op last van de banken al na anderhalf jaar een stap terug doen bij het noodlijdende bedrijf.
Ook Hans Zwarts - die Frits Goldschmeding moest doen vergeten - haalde het bij uitzender Randstad niet. Na dik drie jaar kritisch te zijn gevolgd door oprichter en grootaandeelhouder Goldschmeding houdt Zwarts het per 1 januari voor gezien. En Aart van Bochove kon vorige maand bij Martinair zijn pogingen staken om Martin Schröder naar de kroon te steken.
De opvolgers van Kees Storm (Aegon) en Tob Swelheim (Nuon) kunnen dus maar beter vast een goede golden parachute bedingen.
Dat blijkt uit het jaarlijkse overzicht van mutaties bij de vijfhonderd grootste Nederlandse bedrijven door de Volkskrant en onderzoeksbureau Elite Network Research. In 2001 werden 148 vroegtijdig opstappende bestuurders geregistreerd, elf meer dan een jaar geleden. Net als vorig jaar werd ruim driekwart van hen het slachtoffer van onenigheid, reorganisaties, overname of fusie, of ze vertrokken 'om persoonlijke redenen' - een veelgebruikt eufemisme voor interne problemen.
Begin jaren negentig ging nog bijna de helft van de opstappende bestuurders 'normaal' weg. Vooral het stroomlijnen van het bedrijf na de reeks fusies en overnames van de afgelopen jaren droeg bij aan de stijging van dit jaar. Eén op de zeven vroegtijdig vertrekkende bestuurders sneuvelde bij een reorganisatie, tegen één op de tien in 2000.
De vacatures in de raad van bestuur worden vaker opgevuld door interne kandidaten in plaats van toppers van buiten: 45 procent van de nieuwe bestuurders kwam dit jaar uit eigen gelederen, tegen 38 procent een jaar eerder. Volgens Peter van Graas, partner van KPMG, duidt dat erop dat bedrijven in barre tijden behoefte hebben aan rust. 'Interne kandidaten kennen de mensen en de organisatie al en weten wat de problemen zijn.'
Grootaandeelhouders en geldschieters grepen dit jaar steeds openlijker in als een bedrijf niet naar behoren functioneerde. Zo roerden de banken zich bij KPN: het noodlijdende telecombedrijf kreeg alleen nieuw geld als Paul Smits terugtrad als topman.
Niet alleen bij KPN, maar ook bij andere bedrijven die in 2001 in de problemen raakten, was het een komen en gaan van bestuurders. De geflopte operatie-Konmar kostte een reeks toplieden van supermarktconcern Laurus de kop - bestuursvoorzitter Ole van der Straaten zelf kon in september vertrekken. Ook bij UPC, Newconomy en de NS hielden meerdere managers het voor gezien.
Volgens Van Graas is dit geen drama. 'Vroegtijdig vertrek is normaal aan het worden. Bestuurders hebben er een goede financiële regeling voor bedongen.'
Tot begin jaren negentig was het relatief rustig in de bestuurskamers. Maar met het oprukken van het Angelsaksische model - overnames en fusies, hogere salarissen, meer zeggenschap voor aandeelhouders en meer openheid en verantwoording - is het blijven zitten steeds lastiger geworden.
Zo haalde, net als vorig jaar, slechts 14 procent van de bestuurders 'gewoon' zijn pensioen. Begin jaren negentig was dat nog een kwart. Ook de gemiddelde leeftijd van de vertrekkende bestuurders daalt rap: van 59 jaar in 1989, tot 53 dit jaar. De nieuw aantredende bestuurders zijn gemiddeld juist ouder dan vroeger: 50 jaar nu, tegen 47 jaar in 1994.
De 'veramerikanisering' dringt nu ook tot de bestuurskamers door. Het aantal buitenlandse toetreders tot raden van bestuur van Nederlandse bedrijven steeg dit jaar tot negentien, tegen vijftien vorig jaar. Zo krijgt de ooit oer-Hollandse verzekeraar Aegon volgend jaar zelfs een Amerikaanse baas, als de huidige topman Kees Storm het voor gezien houdt. Overigens konden omgekeerd acht Nederlandse bestuurders bij buitenlandse bedrijven hun biezen pakken. Zo stapte voormalig Bols-baas Robert-Jan van Ogtrop deze zomer op bij het Franse familiebedrijf Rémy Cointreau.
De schaarse vrouwelijke bestuurders in Nederland werden gespaard bij de gedwongen uittocht bij de raden van bestuur. Er kwam er zelfs één bij: de Amerikaanse Nancy McKinstry bij uitgever Wolters Kluwer. Niettemin is nog steeds slechts 1 procent van de leden van de raden van bestuur in Nederland vrouw.
Komend jaar kan het aantal opstappende bestuurders opnieuw oplopen omdat veel veertigers van de babyboom-generatie wel eens naar het hoogste niveau willen. Maar KPMG'er Van Graas denkt dat het juist kan meevallen. 'Het wordt een moeilijk jaar. Bedrijven kiezen dan voor rust in de organisatie.'