TOPMANAGEMENT

Old Boys network valt uiteen
2001/07/01 Elan p.24-32 door Jos van Hezewijk

De top van de lijst machtigste commissarissen is ten opzichte van 1998 drastisch gewijzigd. Henny de Ruiter mag dan de onbetwiste nummer 1 zijn gebleven, daaronder hebben zich flinke mutaties voorgedaan. Belangrijkste conclusie: werden commissarissen in het verleden geworven op basis van familie, studentencorps of een functie bij een multinational, de nieuwe elite wordt vooral gekozen op basis van naam en reputatie. Het nieuw boys network is er een van charismatische leiders.

Top 30 Machtigste commissarissen
We moeten het doen met bekende namen. De nieuwe economie heeft zijn sporen in de top 30 machtigste commissarissen nog niet nagelaten. Vooral omdat bedrijven als UPC en Versatel niet beschikken over een gedegen eigen vermogen (zie verantwoording) en commissarissen dus weinig punten vergaren met het toezicht aldaar. Tegelijkertijd zijn de topmannen van de 'newco-bedrijven' kennelijk niet geïnteresseerd of niet benaderd voor commissariaten bij de grootste bedrijven van Nederland. Jeroen Mol (Gorilla Park), Raj Raithatha (Versatel), Maurice de Hond, Roel Pieper of Marc Schneider (UPC) komen we niet tegen bij de machtelite.
Is er dan niets veranderd? Wel degelijk. Sinds 1998 is de lijst behoorlijk overhoop gehaald. Belangrijkste reden is uiteraard leeftijd. Hoewel de wettelijke leeftijdsgrens van commissarissen van 72 jaar feitelijk van de baan is, nemen nogal commissarissen - al dan niet vrijwillig afscheid van hun toezichtsfuncties. Neem de oud-bankiers Rob Hazelhoff en Roelof Nelissen die van plek 2 en 7 een vrije val hebben gemaakt naar positie 21 en 23. Ook Ge van Schaik (ex-Heineken) heeft in moeten leveren, alsmede Frits Fentener van Vlissingen (ex-SHV) Floris Maljers (ex-Unilever) en Harry Pennings (ex-Océ). Geheel uit de lijst verdwenen zijn onder andere Huub van Engelshoven (nr. 10 in 1998), professor Coen Oort (nr. 13), Olivier van Royen (nr. 14), Meiny Epema-Brugman (nr. 19), Jos van Kemenade (nr. 22), Hans Wiegel (nr. 24), Andre Leysen (nr. 27), Pieter Moerland (nr. 28) en Jan Kamminga (nr. 30).
Opmerkelijk is daarbij dat een aantal nieuwkomers uit 1998 weer uit de lijst verdwenen is. En wel drie oud commissarissen van de koningin: Wiegel, Van Kemenade en Kamminga. Net als in 1998 zien we dat politici en professoren (Moerland) het niet al te lang vol houden in het Nederlandse commissariaat.
Meest opvallende afwezige in de top 30 is echter wel Jaap Peters. De man van het rapport is vanaf plaats 17 in 1998 uit de top 30 gevallen.

Communitatief sterk

Daarmee is de afbraak van het old boys network nadrukkelijk in gang gezet. Dit netwerk functioneerde voornamelijk op basis van afkomst (familie), studentencorpora en vooral de multinationals waar ze ooit topman waren. Mensen als Hazelhoff en Nelissen werden vrijwel automatisch benoemd omdat ze bij de ABN Amro werkten of gewerkt hadden. Jan Kalff mag dan als oud-ABN-Amro-topman hoog binnengekomen zijn op nummer 5 in de lijst, het zijn aanzienlijk minder commissariaten dan zijn voorgangers hadden.
Wat tevens opvalt is dat de grote multinationals minder dan in het verleden commissarissen uit de top 30 aan zich (weten te) binden. Shell haalde sinds 1998 slechts vier toppers uit de top 30 binnen, terwijl dat er in 1996 nog acht waren. Bij Philips was dit verschil nog veel groter: van negen in 1996 naar 2 nu. Ook bij ING en ABN Amro zijn vergelijkbare patronen te zien. Uit de nieuwkomers uit de lijst kan worden geconcludeerd dat er een bredere spreiding aan het ontstaan is. Commissarissen worden niet langer gerekruteerd op basis van eerder genoemde criteria maar veel meer op basis van charisma en persoonlijkheid. Het old boys network maakt plaats voor een new boys network van al dan niet gepensioneerde oud-bestuurders die communicatief sterk presteerden.
Neem Jan Michiel Hessels. De oud-Vendex-topman komt op nummer 2 binnen, Jan Timmer schoof door naar positie 7 en Wim Dik vinden we voor het eerst in de lijst op nummer 13. Ook Herman Wijffels (24) en Ton Risseeuw (26) stormen binnen mede vanwege hun charisma. Cor Boonstra zou net als Hessels met stip in de top 3 zijn binnengekomen, ware het niet dat zijn voorkennisaffaire bij Endemol roet in het eten gooide. Zijn geplande commissariaten bij ABN Amro en Heineken gingen vooralsnog niet door. In plaats van op nummer 3 vinden we Boonstra nu terug op plek 17. Amstelland had overigens minder problemen met de oud Philips-bestuurder en bood hem wel een zetel aan.

Stekelenburg: stijger met stip

Kijken we naar de top 10, komen we enkele verrassingen tegen. Gezien zijn leeftijd zou je van oud-Shellman Lo van Wachem verwachten dat hij wat plekjes had verloren. In tegendeel: hij steeg van 5 naar 3, mede dankzij twee buitenlandse toezichtsfuncties. Dat Aad Jacobs en Jan Kalff het goed zouden doen, was te verwachten, al valt misschien de vijfde plek van Kalff ietwat tegen. Aernout Loudon (ex-Akzo Nobel) handhaafde zich keurig op plaats 4. Verrassend nieuw binnen op 8 is ex-Philips bestuurder Dudley Eustace. De typisch koele Britse rekenaar is de hoogst geplaatste buitenlander. Pieter Bouw (ex-KLM) maakte een mooie sprong van 18 naar 9.
Morris Tabaksblat vinden we terug op plek twaalf. Gezien zijn eerdere uitspraken dat hij niet snapt hoe sommige collega-commissarissen zoveel commissariaten kunnen behappen, is het niet aannemelijk dat hij nog heel ver door gaat stijgen. Wat hij doet, doet hij goed, luidt zijn parool. Stijger van de toekomst zal Jan Stekelenburg wel eens kunnen worden. Nu stijgt hij al met een superstip van 29 naar 13. Als het SER-advies overgenomen wordt en meer werknemerscommissarissen hun intrede gaan doen, is de kans groot dat Stekelenburg een waslijst aan aanvragen op zijn burgemeesterstafel gaat aantreffen.
Maarten van Veen is niet afgestraft op zijn mislukte fusieavontuur bij Corus. Hij won ten opzichte van 1998 vier plaatsen en staat nu op nummer 19. Een plekje hoger dan Cor Herkströter die toch wat hoger was ingeschaald gezien zijn naam en faam. Ook hier blijkt dat een oud-Shell-topman vandaag de dag niet automatisch meer commissariaten aaneen rijgt.
Nog altijd bekende namen. Wat valt nog meer op aan de lijst? Onder meer dat vrouwen nog steeds niet weten door te breken in het netwerk. Met Epema-Brugman verdween zelfs een van de twee vrouwen in onze top. Alleen de Belgische Lutgart van de Berghe handhaafde zich en is nu de enige vrouw in de lijst. Ook Sylvia Tóth heeft zich er niet in weten te manoeuvreren, terwijl je dat toch had mogen verwachten na haar terugtreden bij Creyfs.
Andere opmerkelijke afwezigen zijn Andrew Land (ex-Hagemeyer) en Cees van der Hoeven van Ahold. Kennelijk is Van der Hoeven te druk met Ahold, want wie wil zo'n topper nu niet in zijn RvC.
De vraag is onder meer met het SER-advies in handen of de komende jaren het netwerk nog verder uiteen gaat vallen. Nu is het nog zo dat het old boys network plaats heeft gemaakt voor een new boys network van oud-bestuurders dat op basis van hun persoon is benoemd. Maar nog altijd zijn dat bekende namen. Of er volslagen nieuwkomers een kans gaan maken, lijkt sterk de vraag.
Aandeelhouders en ook ondernemingsraden zullen ongetwijfeld ook weer met mensen van naam op de proppen komen. Toch lijkt er een wind door commissarissenland te waaien. Of er sprake is van een orkaan of een klein briesje, zal blijken.

Verantwoording Top 30 machtigste commissarissen 2001
Speciaal voor Elan hebben wij wederom evenals in 1996 en 1998 een top 30 machtigste commissarissen samengesteld. Vooropgesteld: iedere lijst is arbitrair. Macht is een subjectief begrip en ook deze lijst is derhalve slechts een indicatie van wie het in Nederland Vennootschapsland voor het zeggen heeft. Toch zijn van mening dat deze lijst een goede indicatie biedt. De top 30 hebben we op een geheel gelijksoortige wijze samengesteld als in voorgaande jaren. Een commissariaat bij een onderneming geeft een aantal punten dat bepaald wordt door het Eigen Vermogen van het bedrijf waarbij men een commissariaat heeft. Het Eigen Vermogen geeft aan hoeveel geld een bedrijf heeft voor bijvoorbeeld overnames of vernieuwingen. Een goede graadmeter van de macht van bedrijven en dus ook van de commissarissen. Een commissariaat bij Shell levert dus meer punten (5) op dan bij bijvoorbeeld Vopak (2) of VolkerWesselsStevin (1 punt). De puntentelling is tevens ingevoerd omdat anders alleen commissarissen van de grote multinationals in de top 30 voor zouden komen. Alleen bedrijven uit de top 100 op basis van Eigen Vermogen zijn meegeteld. De top 30 is een momentopname van begin 2000/2001. Commissarissen muteren periodiek, waardoor overlap in aantreden en aftreden mogelijk is.
Overigens hebben we ook gekeken of een lijst op basis van omzet een andere ranglijst zou opleveren. Dat blijkt niet wezenlijk het geval. De eigen vermogens van onderneming lopen in grote lijnen parallel met de omzetcijfers.
Een voorzitterschap als commissaris levert een half punt extra op. Gezien de zwaarte van de functie van adviserend lid bij Unilever (te vergelijken met een RvC-zetel) levert ook deze functie punten op. Ter verduidelijking: alleen de commissariaten waar punten voor werden vergaard, zijn vernoemd. Alle overige toezichtsfuncties zijn niet in deze lijst opgenomen.
Buitenlandse commissariaten leveren een punt op, uitgaande van het feit dat de macht van Nederlandse commissaris in het buitenland gering is.
Elite Research, Uden / Jos van Hezewijk

Positie 2001	Positie 1998	Naam	Punten 2001	Punten 1998
1	1	Henny de Ruiter(1934)	21,5	(23.5)
Koninklijke/Shell Groep, oud-Lid Groepsdirectie
2	(-)	Jan Michiel Hessels(1942)	17	(10)
Vendex KBB N.V., oud-Voorzitter Hoofddirectie
3	(5)	Lo van Wachem(1931)	16	(16.5)
Koninklijke/Shell Groep, oud-Voorzitter Comité van Directeuren
4	(4)	Aernout Loudon(1936)	15,5	(17)
Akzo Nobel N.V., oud-Voorzitter Raad van Bestuur
5	(8)	Aad Jacobs(1936)	15	(14)
ING Groep, oud-Voorzitter Raad van Bestuur
6	(-)	Jan Kalff(1937)	12,5	(7)
ABN AMRO Holding N.V., oud-Voorzitter Raad van Bestuur
7	(11)	Jan Timmer(1933)	12,5	(12,5)
Philips Electronics N.V., oud-President Raad van Bestuur
8	(-)	Dudley Eustace(1936)	12	(0)
Philips Electronics N.V., oud-vice-President Raad van Bestuur
9	(18)	Pieter Bouw(1941)	11,5	(10)
Koninklijke Luchtvaart Maatschappij N.V.,oud-President-Directeur
10	(3)	Gé van Schaik(1930)	11	(19.5)
Heineken N.V., oud-Voorzitter Raad van Bestuur
11	(6)	Frits Fentener van Vlissingen(1933)	11	(15.5)
SHV Holding, oud-Voorzitter Raad van Bestuur
12	(-)	Morris Tabaksblat(1937)	10	(0.00)
Unilever N.V., oud-Voorzitter Raad van Bestuur
13	(29)	Jan Stekelenburg (1941)	10	(7)
FNV, oud-Voorzitter Federatiebestuur
14	(-)	Wim Dik (1939)	10	(4)
Koninklijke KPN N.V., oud-Voorzitter Raad van Bestuur
15	(12)	Arie Maas (1934)	10	(12)
Koninklijke Bijenkorf Beheer (KBB), oud-Voorzitter Raad van Bestuur
16	(15)	Hans van Liemt(1933)	10	(11)
DSM N.V., oud-Voorzitter Raad van Bestuur
17	(-)	Cor Boonstra(1938)	9,5	(3)
Koninklijke Philips Electronics N.V., oud- Voorzitter Raad van estuur
18	(9)	Floris Maljers(1933)	9,5	(13.5)
Unilever N.V., oud-Voorzitter Raad van Bestuur
19	(23)	Maarten van Veen(1935)	9,5	(8)
Koninklijke Hoogovens N.V., oud-Voorzitter Raad van Bestuur
20	(-)	Cor Herkströter(1937)	8,5	(0)
Koninklijke/Shell Groep, oud-President Directie
21	(2)	Rob Hazelhoff(1930)	8,5	(19.5)
ABN AMRO Holding N.V., oud-Voorzitter Raad van Bestuur
22	(21)	Lutgart van den Berghe(1951)	8	(8)
Vlerick School v. Management, Rijksuniv. Gent, Partner
23	(7)	Roelof Nelissen(1931)	8	(14.5)
ABN AMRO Holding N.V., oud-Voorzitter Raad van Bestuur
24	(-)	Herman Wijffels(1942)	7,5	(4,5)
Rabobank Nederland, oud-voorzitter hoofddirectie
25	(20)	Harry Langman(1931)	7,50	(8.50)
oud-Minister van Economische Zaken
26	(-)	Ton Risseeuw(1936)	7	(0)
Getronics N.V., oud-President-directeur
27	(-)	Wim Meijer(1939)	7	(4,5)
oud-staatssecretaris voor Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk werk kabinet-Den Uyl (1973-1977)
28	(25)	Meindert Ververs(1933)	7	(7.5)
Wolters Kluwer N.V., oud-Voorzitter Raad van bestuur
29	(26)	Hilmar Kopper(1935)(BRD)	7	(7)
Deutsche Bank, oud-President
30	(16)	Harry Pennings(1934)	6,5	(10.5)
Océ N.V., oud-Voorzitter Raad van Bestuur
Net top 30 niet gehaald
		Prof. K.A.L.M. Van Miert (1942)	6
		Prof. Mr. Dr. P.F. van der Heijden (1949)	6,00
		Prof. Dr. L. Koopmans (1943)	6,00
		A.H. Land (1939)	5,00
		Drs. C.H. van der Hoeven (1947)	5,00
		J.B. uit den Boogaard (1944)	5,00
		Mr. W. Overmars (1932)	5,00
Uit de lijst verdwenen
		ir J.M.H. van Engelshoven (1930)
		prof.dr C.J. Oort (1928)
		ir O.H.A. van Royen (1930)
		drs J.F.M. Peters (1931)
		Mevr.drs M. Epema Brugman (1930)
		prof.dr J.A. van Kemenade (1937)
		H. Wiegel (1941)
		dr A. Leysen (1927)
		prof.dr P.W. Moerland (1949)
		J. Kamminga (1947)