TOPMANAGEMENT

De old boys zijn dood, leve de nieuwe old boys!
2000/12/11 in de Volkskrant p.2 door Wilco Dekker en Jos van Hezewijk

De commissaris wordt ouder, en stapt vaker op. Een commissariaat is al lang geen lekker bijbaantje meer. Het aantal onvrijwillig vertrekkende commissarissen neemt de laatste jaren snel toe. Nieuwe netwerken komen in de plaats van het afkalvende old boys-circuit.

De old boys hebben het er maar moeilijk mee. Liet een commissaris zich vroeger - uiteraard tegen een redelijke financiële tegemoetkoming en onder het genot van een hapje en drankje - eens in de twee maanden bijpraten door de directie, nu is er serieus werk aan de winkel. Fusie- en overnamegeweld, veeleisende aandeelhouders en toezichthouders en ook nog eens de dreiging dat de commissaris persoonlijk aansprakelijk gesteld wordt voor de schade als blijkt dat hij heeft zitten slapen bij het bedrijf waar hij toezicht op had moeten houden.
Het wordt er niet leuker op. En dat blijkt ook uit de cijfers.
Het afgelopen jaar hielden 48 commissarissen (47 procent van het totale aantal vertrekkende commissarissen) het onvrijwillig voor gezien. Vorig jaar was dat zelfs 52 procent, in 1998 ging het nog maar om 31 procent.
In 14 procent van de gevallen was er ruzie. Dat percentage van dit jaar is mede zo hoog door de Gelderse Ontwikkelingsmaatschappij (GOM). Daar stapten in januari alle commissarissen op, uit protest tegen een rapport van Arthur Andersen. Dat concludeerde dat de raad had zitten slapen toen GOM bezig was een miljoenenstrop te lijden.
Bij de voortijdige opstappers noemde 18 procent persoonlijke redenen als reden van vertrek. Dat is een uitzonderlijk hoog percentage. Hierbij speelde Vedior een belangrijke rol. Naast de topman stapten in augustus ook drie van de vijf commissarissen op vanwege de slechte gang van zaken bij de uitzender en de gekelderde beurskoers. Dat z´lf de verantwoordelijkheid nemen leidde tot een schok in ondernemend Nederland, want het waren niet de minste namen: voormalig ING-topman Aad Jacobs, TPG-baas Ad Scheepbouwer en SER-kroonlid Irene Asscher-Vonk.
Bij de - uiteindelijk door de aandeelhouders doorgedrukte - fusie van Pakhoed en Van Ommeren moesten ook wat zwaargewichten het veld ruimen. Ruud Selman bijvoorbeeld, oud-tweede man van DSM. En Jaap Peters, voormalig Aegon-baas en vooral de voorman van de brede maatschappelijke discussie over verantwoord ondernemingsbestuur - corporate governance - , waarin het fenomeen raad van commissarissen een prominente rol speelt. Fusies en overnames eisen ook dit jaar onverminderd sterk hun tol onder de commissarissen.
Opvallend is dat het bij vertrek 'om persoonlijke redenen' voor de helft gaat om zogenaamde multicommissarissen. Dat zijn mensen met minstens twee zware commissariaten bij top honderd-ondernemingen; de old boys, zeg maar. Onder meer oud-Océ-baas Harry Pennings (bij Alpinvest), voormalig ABN Amro-topman Roelof Nelissen (Ten Cate) en oud-minister Jelle Zijlstra (Hunter Douglas) hielden het voor gezien. Maar de laatste was dan ook al 82 jaar.
Ook in de afdeling onenigheid laten de old boys zich niet onbetuigd. Ook hier is de helft van de onvrijwillige vertrekkers multicommissaris, vooral door de voor kennis-verwikkelingen bij de overname van uitzender Content door het Belgische Creyf's. Voormalig Bijenkorf-baas Arie Maas en bekende zakenvrouw Sylvia Tóth stapten boos en teleurgesteld op. Dat zoveel old boys er in een jaar de brui aan geven, is de laatste decennia niet vertoond.
Dat zou gemakkelijk de indruk kunnen wekken dat de old boys een uitstervend ras zijn. In zekere zin is dat ook zo. De generatie die het nu voor gezien houdt, kwam vaak uit de hogere kringen en kende elkaar vaak nog van de studententijd of het begin van hun carrière. Ze hielden elkaar de hand boven het hoofd, waardoor slecht functionerende directeuren en commissarissen gewoon bleven zitten. Gezien het aantal onvrijwillig vertrekkende commissarissen lijkt dat nu minder te gebeuren.
Maar het verschijnsel multicommissaris is geenszins op zijn retour. Integendeel. Uit een onderzoek van Elite Network Research voor het zakenblad Elan bleek de afgelopen zomer dat de multicommissarissen alleen maar méér bij banen rapen. Koploper is voormalig ABN-topman Harry Langman, met liefst twaalf stuks. Voormalig ING-baas Aad Jacobs heeft elf commissariaten, net als de oude baas van Ogem, Lenze Koopmans, ex-ABN Amro-topman Robert Hazelhoff en voormalig Getronics-baas Ton Risseeuw. Jaap Peters - als corporate governance-voorman toch de bestrijder van de old boys-netwerken - vond zeven commissariaten het maximum, maar heeft er nu tien. Niet allemaal even zwaar, maar toch.
Zoals deze namen al doen vermoeden, worden de commissarissen er ondanks de snel veranderende tijden gemiddeld bovendien niet jonger op. Vertrekkende topmannen, vooral van belangrijke bedrijven, kunnen vanwege hun ervaring en contacten wel honderd commissariaten krijgen. En de meeste bestuursvoorzitters zetten er zo rond hun zestigste een punt achter. De gemiddelde leeftijd van de toetredende commissarissen bij de vijfhonderd grootste bedrijven loopt dan ook alleen maar op; van 56 jaar vijf jaar geleden tot 59 nu. Voor de jonge garde is er veel minder belangstelling.
Dat het old boys network het voor gezien houdt, betekent ook niet dat er niets meer bedisseld kan worden. Netwerken zijn er namelijk nog steeds; alleen ontstaan ze niet meer op universiteiten, familiefuifjes en in de vroege dagen van de carrière, maar pas aan het eind van de loopbaan. En het zijn meerdere netwerken, die ook sneller wisselen.
Ook de nieuwe old boys komen elkaar voortdurend tegen, wisselen van gedachten en vormen allianties. Zo maakten ABN Amro en KPN afgelopen zomer bekend samen een financiële webwinkel te beginnen. Nieuwe old boy Cees van der Hoeven (53), tevens de baas van grootgrutter Ahold, is commissaris bij beide bedrijven. Ahold en ABN Amro kenden elkaar ook al van de Air Miles, waar ook Shell aan meedoet. En Ahold heeft weer winkeltjes bij Shell-tankstations.
Boys will be boys. Het percentage vrouwelijke commissarissen bij de top 100-bedrijven groeit wel, maar niet bepaald snel. In 1992 was het 3,1 procent, vorig jaar 6,7 procent.

Openheid over commissarissen neemt toe

Met de old boys zelf dreigt ook de aloude basis onder hun netwerk te verdwijnen. De Sociaal-Economische Raad, de SER, wil het mes zetten in het zogenoemde structuurregime, waarbij de commissarissen hun eigen opvolgers benoemen. De SER wil zowel de werknemers - via de ondernemingsraad - als de aandeelhouders - in de aandeelhoudersvergadering - meer invloed geven op de benoeming van commissarissen. Ze moeten voordrachten kunnen doen en benoemingen kunnen afwijzen. Dat staat in een concept-advies aan het kabinet. De in de SER verenigde werkgevers, werknemers en kroonleden stelden het definitieve advies vorige week met een maand uit tot half januari, omdat de uitwerking van de voorstellen meer tijd kost dan verwacht. Daarmee bedient de SER kritische coryfeeën uit het bedrijfsleven op hun wenken. Mister Corporate Governance Jaap Peters verzocht eind oktober per brief al om uitstel. Philips-topman Cor Boonstra viel hem toen bij, 'gezien de negatieve

bijwerking van de SER-plannen voor het Nederlandse ondernemingsbestuur'. Meer werknemers- en aandeelhouderscommissarissen wil niet meteen zeggen dat het afgelopen is met de netwerken en de old boys. Zo heeft de werknemers commissaris bij uitstek, de Tilburgse burgemeester en voormalig FNV-voorman Johan Stekelenburg, zeven commissariaten, bij onder meer ING, KLM, DSM, KPMG en Weekbladpers. Wat er bij de SER uiteindelijk ook uit de koker komt, de aan zwellende discussie over de macht van commissarissen heeft in elk geval al geleid tot meer openheid. Vier jaar geleden bleef in meer dan een kwart van de gevallen in nevelen gehuld waarom een commissaris opstapte. Nu is dat nog maar bij 12 procent van de vertrekkers het geval. De informatie over toetreden de commissarissen blijft daar overigens nog bij achter. Nog steeds is bij bijna eenderde van de nieuwe commissarissen onbekend waarom hij of zij tot het eervolle ambt geroepen is.