NETWORKING
De nieuwe elite van Nederland
| Persbericht |
Inhoud |
Conclusies |
Update |
Bestellen |
Netwerkschema |
(Email naar elite@elite-research.org) & Gratis download boek
 |
De Nieuwe Elite van Nederland (2003)
Het new boys netwerk op jacht naar geld, status en invloed
PERSBERICHT
In de laatste decennia heeft zich in Nederland een Nieuwe Elite geformeerd. Net als in de Gouden Eeuw en de Industrialisatie wist een selecte club ondernemers dankzij een periode van exceptionele economische bloei puissant rijk te worden. Om het establishment te om-zeilen, zochten deze vrijbuiters hun heil in telkens nieuwe risicovolle markten: onroerend goed, media, IT, bedrijvenhandel, beurs en internet.
Hierbij gingen ze vaak tot op het randje van de betamelijkheid waardoor de Nieuwe Elite sinds de jaren zestig met name gedurende economische dips talloze affaires op haar naam schreef: onder andere Slavenburg, REM-eiland, Newtron, Begemann, de beursfraude en WorldOnLine.
Hoofdrolspelers in De Nieuwe Elite van Nederland zijn onder andere Léon Melchior, John de Mol, Willem Smit, Joep van den Nieuwenhuyzen, Adri Strating, Nina Brink en Ed Maas.
Met hen kwamen mee- en overlopers uit de oude elite als Arnold Heertje, Ton Soetekouw, John Fentener van Vlissingen, Ton Jongbloed, Eddy Swaab, Maurice de Hond en Tjerk Westerterp in de problemen. Op de toppen van hun succes wilde deze kliek uit de Nieuwe Elite nog meer dan de status die van geld uitgaat. Ze wilden politieke macht. Ze zagen hun kans schoon met de opkomst van het fenomeen Fortuyn, maar tot hun frustratie gingen jonkies uit de oude politieke elite (Balkenende en Bos) ermee aan de haal.
De nieuwe elite van Nederland ontrafelt het web van een selecte groep ondernemers die in wisselende samenstelling hun zaken doet en elkaar treft in een aantal vermaarde horeca gelegenheden als Barretje Hilton, Lexington en Des Indes.
De Nieuwe Elite van Nederland is een analyse van een tijdperk dat vijftig jaar beslaat, maar de jacht naar geld, status en invloed blijkt gezien de affaires rond Mabel Wisse Smit, Ahold, de bouwfraude, de LPF en Eddy de Kroes nog dagelijks actueel te zijn.
Niemand beter dan de elite onderzoeker Jos van Hezewijk is in staat deze wereld van de nieuwe elite te beschrijven en hun doen en laten te doorgronden. Eerder verschenen onder andere van zijn hand: De topelite van Nederland, De netwerken van de topelite, Je kent wie je bent en XXL; De macht, het netwerk, de prestaties en de wereld van de Nederlandse topmanagers.
Uitgeverij Balans
ISBN 90 5018 621 12
De Nieuwe Elite van Nederland (2003)
Het new boys netwerk op jacht naar geld, status en invloed
INHOUD
HOOFDSTUK 1 INLEIDING
De nieuwe elite op jacht naar geld, status en invloed
Een periode van sterke economische groei na de Tweede
Wereldoorlog geeft veel nieuwe rijken; hierbinnen ontstaat
een nieuwe elite, die op nieuwe markten de oude elite dreigt
te passeren.
HOOFDSTUK 2 ONROEREND GOED
De nieuwe elite legt haar financiële basis
Vanaf de jaren ‘50 wordt het onroerend goed het spaarvarken
van de nieuwe elite; dit gaat gepaard met vele affaires,
waarbij na een economische dip zelfs gerenommeerde banken
omvallen.
HOOFDSTUK 3 MEDIA
De oude elite neemt initiatief over
De jongerencultuur opent in de jaren ‘60 de mediamarkt
met hoge status voor de nieuwe elite; maar de oude elite weet
zich goed aan te passen.
HOOFDSTUK 4 IT
De nieuwe elite vertoont eerste kliekvorming
Vanaf de jaren ‘70 weet de nieuwe elite aanvankelijk de
IT-markt te domineren; het gevolg is een kliek, die het bij een
economische dip echter laat afweten.
HOOFDSTUK 5 BEDRIJVENHANDEL
De nieuwe elite krijgt status
In de jaren ‘80 trekt het succes van de bedrijvendokters
veel academici naar de nieuwe elite; maar de meeste raiders
vallen na de eerste economische tegenwind terug op
conglomeraten.
HOOFDSTUK 6 BEURSBENGELS
De oude elite slaat terug
Begin jaren ‘90 denkt de nieuwe elite slapende rijk te worden
op de beurs; maar de oude elite is de minachting beu.
HOOFDSTUK 7 INTERNET
De oude elite lijkt verslagen
Eind jaren ‘90 duikt de gevestigde nieuwe elite met hun kinderen
massaal op de nieuwe economie; maar na een economische dip
staan zij tot hun boosheid al snel met lege handen.
HOOFDSTUK 8 POLITIEK
De nieuwe elite ruikt macht
Begin 21e eeuw krijgt de nieuwe elite de vurig gewenste invloed
aangereikt; tot hun frustratie gaan jonkies uit de oude politieke elite
ermee aan de haal.
HOOFDSTUK 9 CONCLUSIES
De oude elite slokt de nieuwe op
Afhankelijk van de economie kan de nieuwe elite nog groeien;
maar historisch gezien hoeft de oude elite niets te vrezen;
een restant van de nieuwe elite zal zich bij de oude elite voegen.
PERSONENREGISTER
ZAKENREGISTER
De Nieuwe Elite van Nederland (2003)
Het new boys netwerk op jacht naar geld, status en invloed
CONCLUSIES
De oude elite slokt de nieuwe op
De eerste acht hoofdstukken van dit boek lieten enerzijds de
geweldige financiële successen van de nieuwe elite zien, anderzijds
werd duidelijk dat de nieuwe elite over het algemeen
nergens echt blijvend succesvol was. Of het zou in het onroerend
goed moeten zijn. Wel hebben ze de oude elite wakker
geschud. In dit laatste hoofdstuk laten we de nieuwe elite nog
eens de revue passeren, schetsen we zes belangrijke kenmerken
van deze selecte club uit de nouveau riche en analyseren
we waarom de houding jegens de oude elite van aanvankelijke
minachting omsloeg in boosheid en frustratie. En aan de
hand van een historische vergelijking werpen we een blik in de
toekomst. Welk lot staat de nieuwe elite te wachten?
Het eerste belangrijke kenmerk van de nieuwe elite is rijkdom.
Je hebt oude rijken en nieuwe rijken ofwel nouveau riche.
De nouveau riche heeft haar vermogen opgebouwd na
de Tweede Wereldoorlog. De oude rijken ervoor. Binnen de
nouveau riche kennen we ook de nieuwe elite, de groep waar
we het in dit boek steeds over hebben gehad. De kliek die elkaar
continu de bal toespeelt, een 'new boys network'. Ze onderhouden
minimaal twee zakelijke relaties met elkaar. Daarnaast
hebben we het in dit boek over de oude elite. Dat zijn de
'old boys', de representanten van de organisaties die van voor
de Tweede Wereldoorlog stammen. Overigens zijn er allerlei
soorten elites (cultureel, politiek en religieus), maar in dit
boek bedoelen we vrijwel altijd een financiële elite. Hieronder
ter illustratie van de verhouding tussen oude elite, nouveau riche
en nieuwe elite de top 10 van de rijkste Nederlanders en de
top 10 van de nouveau riche.
Top 10 van rijkste Nederlanders*
1 Familie Brenninkmeijer (€8 miljard/oude elite)
2 Charlene de Carvalho-Heineken (€4,2 miljard/oude elite)
3 Familie van Oranje (€2,6 miljard/oude elite)
4 Frits Fentener van Vlissingen (€1,7 miljard/oude elite)
5 Familie De Rijcke (€1,6 miljard/oude elite)
6 Familie Dreesmann (€1,5 miljard/oude elite)
7 John Fentener van Vlissingen (€1,5 miljard/overloper oude elite)
8 Paul Fentener van Vlissingen (€1,3 miljard/oude elite)
9 Familie van der Vorm (€1,3 miljard/oude elite)
10 Familie Pon (€1 miljard/oude elite)
Van alle 500 rijksten van 2002 is ongeveer tweederde oude
elite. Ze domineren dus nog steeds. Eenderde (ruim 150 rijken)
kunnen we bestempelen als nouveau riche. En van die
150 zijn er weer vijftig typisch nieuwe elite, de kliek dus. Bij de
top 10 van rijkste Nederlanders zit, zoals hierboven blijkt, feitelijk
niemand uit de nouveau riche en dus ook niemand uit
de nieuwe elite. Alleen John Fentener van Vlissingen (zevende
plaats) is een overloper van de oude elite naar de nieuwe
elite, omdat hij zoveel contacten met de kliek heeft aangeknoopt.
De eerste echte nieuwe rijke staat op nummer 11 van
de lijst van 500 rijksten, zoals we zien in onderstaande top 10
van nouveau riche.
Top 10 van rijkste nouveau riche*
1 (11*) Joop van Oosterom (€1 miljard/nieuwe elite)
2 (12*) Cees de Bruin (€1 miljard/nieuwe elite)
3 (14*) Léon Melchior (€900 miljoen/nieuwe elite)
4 (16*) Dirk van den Broek (€825 miljoen/nouveau riche)
5 (17*) Alfred Balm (€800 miljoen/nouveau riche)
6 (18*) Joop van den Ende (€800 miljoen/nieuwe elite)
7 (19*) John Deuss (€750 miljoen/nieuwe elite)
8 (20*) Teunis van Wettum (€750 miljoen/nouveau riche)
9 (22*) John de Mol (€640 miljoen/nieuwe elite)
10 (26*) Evert Louwman (€500 miljoen/nouveau riche)
* Bron: Quote 500 rijksten
In bovenstaande top 10 van nouveau riche valt direct op dat
de nieuwe elite goed is vertegenwoordigd. Ze nemen liefst
zes plaatsen in de top 10 in. Waaronder de nummer één positie:
it-ondernemer Joop van Oosterom. Hij wordt gevolg
door bedrijvenhandelaar Cees de Bruin en vastgoedondernemer
Léon Melchior. Allen goed voor zo'n miljard euro.
Op de zesde staat weer nieuwe elite: mediaproducent Joop
van den Ende. Op zeven gevolgd door de omstreden oliehandelaar
John Deuss en op nummer negen door collega mediaproducent
John de Mol. De andere vier rijkste nouveau riche
behoren niet tot de nieuwe elite, omdat ze niet minimaal twee
zakelijke relaties hebben met de kliek.
Het is opmerkelijk dat niemand van de beursbengels of
internetboys in de top 10 van nouveau riche voorkomt. Het
blijkt toch te veel luchthandel te zijn. Ook moeten we constateren
dat de bekendsten – Joep van den Nieuwenhuyzen,
Hans Breukhoven en Roel Pieper – niet tot de allerrijksten
behoren. Toch te veel praatjes. Met een paar honderd miljoen
houdt het voor hen op. Het zijn juist de relatief 'braafsten'
die het rijkst zijn. Geen van de superrijken behoorde tot de
cliëntèle van het beruchte Barretje Hilton, het clubhuis van
de nieuwe elite.
Van genoemde zes nieuwe-eliteleden is alleen John Deuss
actief betrokken geweest bij schandalen. De uitzondering die
de regel bevestigt. Met deugnieterij kun je blijkbaar aardig
wat miljoenen verdienen, maar een zekere braafheid geeft
toch meer mogelijkheden om heel veel geld te verdienen. Zeker
in transacties met de oude elite, waar uiteindelijk veruit
het meeste geld zit. De braafsten hebben zich ook meer ingespannen
om een bedrijf met continuïteit op poten te zetten.
Het gros van de nieuwe elite stort zich daarentegen over het
algemeen in een plotseling opdoemende nieuwe markt en
wordt met een dosis slimheid en veel geluk vreselijk rijk. Dat
blijkt ook uit het feit dat de meesten van hen de miljoenen te
danken hebben aan één succesvolle deal om vervolgens vaak
veel geld te verliezen aan nieuwe deals of zich net weten te
handhaven door mee te liften op successen van anderen uit de
nieuwe elite. Alleen een vastgoedhandelaar als Jaap Kroonenberg,
een it-onderneemster als Nina Brink, voormalig bedrijvenhandelaars
als Jan Bernhard Wolters, Jan Kuijten en
Willem Cordia en Dirk Scheringa hebben naast de allerrijksten
over langere tijd of met meerdere projecten een stroom
van miljoenen gegenereerd. De rest is hit and run. Dat gedrag
kwam sterk naar voren bij de politiek, die de nieuwe elite op
een presenteerblaadje kreeg aangereikt door Pim Fortuyn.
Ze waren er nog lang niet klaar voor, maar hun geweldige
drang naar status en hun grote frustratie over de afgang met
internet deden hen daar induiken. Maar het bleek een markt
die ze totaal niet aankonden. De 'braafsten' en de allerrijksten
sympathiseerden en zaten bij de begrafenis van Fortuyn in de
kerk, maar hielden wijselijk afstand. Ze wisten dat het nog
geen goede markt was.
Het tweede belangrijke kenmerk van de nieuwe elite is de
kliekvorming. We hebben gezocht naar deze kliek en die
zonder problemen gevonden. Het startpunt voor dat onderzoek
was de Groupe Courtier. Moeiteloos hebben we ruim
zeventig multimiljonairs (tien miljoen euro of meer als ondergrens)
gevonden die gemiddeld meer dan drie zakelijke
relaties met elkaar hebben. Gemiddeld is de nieuwe elite dus
betrokken bij meer dan drie bedrijven/organisaties van anderen
uit de nieuwe elite. 'Op een gegeven moment leek het wel
of iedereen met aandelen aan het kwartetten was', zei een toekijker
eens over deze nieuwe elite in Quote. De kliekvorming
is evident.
Berry van den Brink is de grootste spin in het web. Hij is
bij twaalf bedrijven van de nieuwe elite betrokken geweest.
Hier moet wel bij worden aangetekend dat bedrijvenhandelaren
al snel hoog scoren door de aard van hun markt met veel
wisselende bedrijven. Van den Brink bewoog zich dan ook
vooral op de markt van de bedrijvenhandel, maar ook wel op
de markt van it en de beurs. Erg rijk is hij niet geworden. Hij
is een van de hekkensluiters van de lijst van 500 rijksten.
De tweede grootste spin in het web is ook een bedrijvenhandelaar:
Joep van den Nieuwenhuyzen. Hij heeft posities
in elf bedrijven van de nieuwe elite. Hij heeft zich op veel
meer markten bewogen, zowel op die van media en it als bedrijvenhandel
en politiek. Je kunt hem niet helemaal nouveau
riche noemen, omdat zijn schoonvader Gerrit van der Valk
hem in het zadel heeft geholpen. Maar hij heeft wel alle kenmerken
ervan, dus rekenen we hem er wel bij.
De derde spin in het web van de nieuwe elite is it-ondernemer
Willem Smit met bemoeienis met tien bedrijven. Hij
heeft zich bezig gehouden met media, it, bedrijvenhandel en
internet. Hij is niet geweldig rijk.
De vierde grootste spin is Willem Cordia, ook met tien be-
drijven. Hij heeft zich evenals zijn maatje Berry van den
Brink vooral bewogen op de markt van bedrijvenhandel en
beurs. Hij is er echter vele malen rijker van geworden. Cordia
valt als redelijk 'braaf' te bestempelen. Anders dan zijn maatje
leunde hij van begin af aan op zijn schoonvader. Hoe groot
de rol was van Courtier en Capercaillie blijkt uit het feit dat
de vier grootste spinnen in deze kongsies zaten.
De vijfde spin is een opmerkelijke. In verhouding tot de
nieuwe elite heeft hij nauwelijks kapitaal gemaakt. Meeloper
Tjerk Westerterp heeft zich vooral laten gebruiken door de
nieuwe elite. Maar dan wel als commissaris op bijna alle
markten: it, bedrijvenhandel, beurs, internet en politiek. In
totaal bij acht bedrijven en organisaties. Hij was succesvol
met 'zijn' optiebeurs.
De zesde spin is Oscar Hammerstein, ook al zo'n meeloper
die als advocaat de nieuwe elite vooral heeft bijgestaan
zonder zelf te zijn binnengelopen met tientallen miljoenen.
Hij is met zeven lijntjes wel betrokken geweest op allerlei
markten: vastgoed, it, handel, beurs, internet en politiek.
De zevende spin is een duistere. Robert Jan Doorn is van
alle markten thuis met uitzondering van media en politiek.
We tellen bij hem zes connecties. Waarschijnlijk heeft hij er
maar weinig aan overgehouden.
De achtste spin, Joop van Oosterom, is de allerrijkste van
de nieuwe elite. Van Oosterom was behoorlijk 'braaf '. Van
hem zijn geen echte schandalen bekend. Bij de affaires rond
Noro en Management Share was hij slechts zijdelings betrokken.
Zijn zes bedrijven liggen op de markt van vooral it,
maar ook bedrijvenhandel en internet.
De negende spin in het web van de nieuwe elite, Willem
van Kooten, is vooral een mediaman, maar kwam uiteindelijk
ook bij de aanpalende politiek uit. Wel een grote mond, maar
nimmer betrokken geraakt bij 'bloedige' affaires.
De tiende grootste spin is een overloper uit de oude elite,
namelijk Joel Wyler. Betrokken bij vijf bedrijven bewoog hij
zich op de markt van vastgoed, bedrijvenhandel en internet.
De top 10 Spinnen
1 Berry van den Brink
2 Joep van den Nieuwenhuyzen
3 Willem Smit
4 Willem Cordia
5 Tjerk Westerterp
6 Oscar Hammerstein
7 Robert Jan Doorn
8 Joop van Oosterom
9 Willem van Kooten
10 Joel Wyler
Uit deze opsomming van de tien grootste spinnen blijkt
overduidelijk dat it en bedrijvenhandel het meest hebben
bijgedragen aan de onderlinge relaties en daarmee aan de
kliekvorming en dus aan het ontstaan van de nieuwe elite.
Het is aan deze kliekvorming te wijten dat vele anderen
werden buitengesloten. Daarbij zijn vele bekende namen uit
de nouveau riche zoals de voormalige lpf-minister Herman
Heinsbroek, oud-Unigro-topman Eric Albada Jelgersma,
Jan en Paul Baan, Detron-eigenaar George Banken, voetballer
Marco van Basten, Jaap en Albert Blokker, de gebroeders
Bolland (muziek), Ron en Eric Brandsteder, Mark en Pieter
Diks (Beter Bed), Frits Goldschmeding (Randstad uitzendorganisatie),
Eduard Hagens (Exact), Ruud Hendriks (Endemol),
aannemer Henk Koop, autoverkoper Frits Kroymans,
Hennie van der Most (pretparken), de familie Pon
(Volkswagen), Jan Zeeman en vele anderen. Deze leden van
de nouveau riche hebben nagenoeg allemaal wel een zakelijke
band met de nieuwe elite, maar daar blijft het bij. Ze behoren
niet tot de kliek en vormen dus de periferie van de nieuwe
elite.
Het is niet zo dat een kliek automatisch betekent dat het
allemaal vriendjes van elkaar zijn. Bijna integendeel. We zijn
in het boek verscheidene voorbeelden tegengekomen dat ze
elkaar zo ongeveer naar het leven stonden. Begin jaren negentig
werd bijvoorbeeld door Robert Jan Doorn, Reinout
Meier Mattern, Maup Caransa en Ed Maas gestreden om
onroerendgoedbedrijf vhs. Nina Brink kwam in conflict
met zowel Willem Smit als Joep van den Nieuwenhuyzen
over it-bedrijf A-Line. Jan Kuijten kreeg het aan de stok met
Willem Cordia en Berry van de Brink om de Industrieele
Maatschappij.
Het derde belangrijke kenmerk van de nieuwe elite zijn de affaires
waarin ze betrokken waren. Het begon in de jaren zestig
met vastgoedhandelaren die betrokken waren bij de affaire
rond de bestorming van het booreiland met de rem-zender
('64) en die rond de bank Teixeira de Mattos ('66) die te
veel had uitgeleend. Dan was er nog de affaire rond John
Deuss en zijn Joc-oil ('67) die op te grote voet had geleefd.
Tussentijds was er de Lockheed-affaire ('76) met meeloper
prins Bernhard. Dan krijgen we na de economische dip begin
jaren tachtig schandalen met onroerendgoedhandelaren,
waarbij onder andere enkele gerenommeerde financiële instellingen
in problemen raakten: Tilburgsche Hypotheekbank
('80), Femis-Bank, Slavenburg's Bank ('83) en abp
('83).
Toen in 1987 de beurs crashte, vielen de financiële bodems
onder allerlei bedrijven uit. Het ging hierbij vooral om it-bedrijven
en de bedrijvenhandel. Maar ook de onroerendgoedjongens
waren er weer bij. Er ontstonden affaires rond imn
('88), Chamotte Unie ('89), Text Lite ('90), Management
Share ('90), Newtron ('90), hss ('90), Noro ('90), vhs
('92), R&R ('92), Chipshol ('92), hcs ('92) en Begemann
('92).
Inmiddels hebben eind jaren tachtig ook de beursbengels
een duit in het zakje gedaan. Na de krach van 1987 was het
wachten op de nodige schandalen: De Vilder ('88), Extendo
('89), Staal Bankiers ('89), de Orco-Bank ('90) en Nusse
Brink ('93) zijn er voorbeelden van. De oude elite en Justitie
werden sowieso actiever, waardoor weer verschillende affaires
werden geboren: Enhobel ('94), rad ('96) en Octopus
('96). In 1990 werd de wet op witwasserij veranderd. Uiteindelijk
leidde die wet tot de beursfraudezaak van 1997. Tussendoor
was er nog de ophef rond tv10 ('89), de Krant op Zondag
('90) en Sport7 ('96). Ook de aanval van de nieuwe-mediaelite
werd afgeslagen.
Eind jaren negentig ontstond de hype rond de ict in het
algemeen en internet in het bijzonder. Maar ook deze luchtballonnen
werden door een economische dip doorgeprikt,
wederom gepaard gaand met de nodige schandalen: Tulip
('98), Baan ('98), World Online ('00), Newconomy ('00),
Ring!Rosa ('00) en img ('01).
Al het gesomber in het begin van de jaren negentig en
tweeduizend gaf ook de politieke partijen een knauw en er
ontstonden allerlei politieke initiatieven om de gevestigde
partijen aan te pakken: 'De Bende van Vier'/PvdA ('91), Club
van Schiermonnikoog ('91), Kapittel ('92), lpn ('93), Leefbaar
Nederland ('01) en lpf ('02). Uit bovenstaande analyse
blijkt tevens dat veel affaires plaatshebben na economische
dips.
Het vierde belangrijke kenmerk van de nieuwe elite is gelegen
in de risicovolle nieuwe markten waarin ze zich begeeft en
hiermee de oude elite wakker schudt. De hoofdstukken van
dit boek zijn ook aan de hand van deze nieuwe markten ingedeeld.
We kunnen de nieuwe markten analyseren op basis van
de voorgaande kenmerken, waardoor het volgende overzicht
ontstaat.
Het vastgoed domineerde grosso modo de jaren vijftig,
maar is een markt geworden die de nouveau riche en daarmee
de nieuwe elite tot op de dag van vandaag stevig in handen
heeft. Uit de onroerendgoedmarkt kwamen dan ook velen
(12) in de nieuwe elite terecht. Het vastgoed werd hiermee de
cashcow van de nieuwe elite. Toch is slechts één vastgoedhandelaar
Léon Melchior doorgedrongen tot de top 10 van rijkste
nouveau riche. Dit komt mogelijk doordat de onderlinge
concurrentie groot is, hetgeen blijkt uit het grote aantal affaires
(10). Geen wonder dat een omstreden zakenman als Robert
Jan Doorn de spin in dit web is. De status was derhalve
gering.
De media domineerde de nieuwe elite in de jaren zestig.
Haar status werd er sterk door verhoogd. Niet het minst
doordat er weinig affaires (4) waren en zelfs twee heren uit de
nieuwe elite in de top 10 van rijkste nouveau riche staan: Joop
van den Ende en John de Mol. De weinig omstreden Willem
van Kooten zit centraal in het netwerk. Niet veel van hen (6)
drongen door tot de nieuwe elite, omdat het nieuwe cultuurtje
al snel werd overgenomen door de oude omroepen.
De it is de markt die de jaren zeventig domineerde. Eén
ondernemer, Joop van Oosterom, staat in de top 10 rijksten.
Willem Smit staat samen met hem centraal in het netwerk.
De periode kent een beperkt aantal affaires (6) en een zevental
it'ers drong door tot het selecte gezelschap van de nieuwe
elite. De status was gemiddeld. De nieuwe elite als kliek ontstond.
De jaren tachtig, die van de bedrijvenhandel, waren de topjaren
van de nieuwe elite. De status was sky highmet twee handelaren
in de top 10 van rijkste nouveau riche (Cees de Bruin
en John Deuss), relatief weinig affaires (6) en heel veel instroom
(20) in de nieuwe elite. De kliekvorming was enorm.
Bijna alle spinnen in het web opereerden op deze markt:
Berry van den Brink, Joep van den Nieuwenhuyzen, Willem
Cordia en Joel Wyler.
Met de beursbengels ging het begin jaren negentig bergafwaarts.
Weliswaar was de aanzuigende werking van de nieuwe
elite groot (10 nieuwelingen), maar er waren door de economische
dip ook veel affaires (11). Geen enkele beursjongen
zou in de top 10 van nieuwe rijksten belanden. Meeloper
Tjerk Westerterp bleek de spin in dit web. De status kreeg
een behoorlijke knauw, toen de oude elite terugsloeg. Minachting
sloeg om in ergernis.
Het veelbelovende internet deed eind jaren negentig de
status van de nieuwe elite veel kwaad. Veel affaires (9) na de
economische dip vanaf 2000, weinig aanwas (4) en geen enkele
whizzkid in de top 10. De boosheid werd gevoed.
Maar in deze eeuw zou met de in de schoot geworpen politieke
markt de boosheid wegzakken en omslaan in frustratie.
Niet alleen werd veel status en invloed verkwanseld met enkele
affaires (5), ook ging de oude politieke elite er met het been
vandoor. De nieuwe politiek leverde heel weinig nieuwe elite
op (2). Oscar Hammerstein stond centraal in dit netwerk.
Meer dan eens bleek het hit and run.
Het vijfde belangrijke kenmerk van de nieuwe elite is dat ze
behalve naar geld zo narcistisch op zoek is naar status en aandacht.
Het gaat de nieuwe elite en de nouveau riche uiteindelijk
niet om een groot spaarvarken met centen. Ze weten overigens
over het algemeen niet beter dan dat ze status moeten
kopen. En helaas hebben zij daar geld voor nodig. Veel geld...
Dure huizen, kleding en auto's zijn wel het minste. Wat dat
betreft zagen we dat Pim Fortuyn zich heel dicht tegen de
nieuwe elite had genesteld. Een eigen vliegtuig is bijvoorbeeld
zo'n belangrijk statussymbool. John Deuss heeft er
twee, maar ook Nina Brink, it-ondernemer Jan Mol voor
zijn Lost Boys en onroerendgoedmagnaat Jan-Dirk Paarlberg
bezitten een vliegtuig. Maar onroerendgoedhandelaar
Erik de Vlieger vindt het maar domme patserij. Je kunt ze
toch huren. Het mooiste is eigenlijk een helikopter, maar het
is moeilijk daar een vliegvergunning voor te krijgen, zoals
Hans Breukhoven moest ervaren. De zijne staat werkloos
op zijn hoofdkantoor. Verder is een luxueus jacht een must,
waarbij het nog alleen maar gaat om de lengte daarvan. John
Deuss is waarschijnlijk wel de grootste luxe-spender van de
nieuwe elite. Behalve de twee vliegtuigen en een luxueus jacht
beschikt hij over een eigen ski-resort en een paardenboerderij.
Een dure paardenstal met kampioenen is ook zo'n reuze
belangrijk statussymbool. Léon Melchior, Willem Cordia,
Jan Kuijten, Cor van Zadelhoff, Joep van den Nieuwenhuyzen,
Eddy de Kroes en Ed Maas, allemaal zitten ze in de paardenbusiness.
En beursbengel Adri Strating sponsorde met
zijn Gestion amazone Anky van Grunsven. Ook wordt er
duidelijk met elkaar gewedijverd om wie het duurste feestje
weet te bouwen. Altijd wordt vermeld welke dure artiesten ze
wel niet hebben laten invliegen vanuit de vs.
Het is niet alleen uit patserige statusgevoeligheid dat er zo
met geld wordt gesmeten. Het heeft ook zeker een zakelijke
reden. Door openlijk met geld te smijten laat je zien dat je er
veel van hebt en dus succesvol bent. Succesvol wordt door
potentiële zakelijke partners vertaald in goede kwaliteit. En
zodoende trekt dat smijten met geld interessante zakelijke re-
laties aan. Hierdoor kun je nog veel meer verdienen. Het was
ook niet toevallig dat Harry Mens naar zijn splinternieuwe
dure Jaguar verwees toen hem werd voorgeworpen dat het
niet zo goed zou gaan met zijn zaakjes. Overigens is dit smijten
met luxe een heel bekend verschijnsel, dat in de antropologie
bekendstaat onder de term 'Potlatch'. De Kwakiutlindianen
in het noorden van de vs smeten letterlijk allerlei
kostbaarheden in het water om te laten zien hoe succesvol ze
wel niet waren. Ze verdienden deze investering dubbel en
dwars terug door de status die dat hen gaf.
Maar het is voor de nieuwe elite ook wel duidelijk dat je
niet alleen in de eigen kring status moet opbouwen. Daarom
kun je het niet alleen laten bij geld over de balk smijten voor
luxe. Je steekt er de buitenwereld te veel de ogen mee uit.
Daarom wordt er ondermeer zo zwaar geïnvesteerd in meer
maatschappelijk gewaardeerde zaken als sport, kunst, media
en liefdadigheid. Sport is niet zo'n probleem. Bijna alle ambitieuze
sportclubs kunnen enkel bestaan bij de gratie van suikeroompjes.
Dirk Scheringa heeft de naam van zijn dsb op
de shirts bij az en Ed Maas bij het Waalwijkse rkc. Maar de
meer sophisticated nieuwe elite sponsort andere sporten. Het
meest exclusieve is een poloteam dat Van Zadelhoff, Kuijten
en De Kroes sponsoren. De anderen zitten in de dressuur- en
springsport. Ed Maas zwaait echter weer de scepter bij de
meer omstreden en gokgedreven draf- en rensport. De allerrijkste
nieuwe elite, it-ondernemer Joop van Oosterom, organiseert
jaarlijks toernooien voor de absolute biljart- en
schaaktop.
Wil je status en opdrachten verwerven bij de oude elite,
dan is ook een kostbare kunstcollectie belangrijk. De rijkste
overloper uit de oude elite, John Fentener van Vlissingen,
staat bekend om zijn vele 17e-eeuwse meesters aan de muur.
Ook Cees de Bruin heeft thuis een uitgebreide kunstverza-
meling. En Léon Melchior kan een museum vullen met 17eeeuwse
meesters. Deze paardenliefhebber heeft het liefst een
afbeelding met een paard erop. Ook Joop van den Ende geniet
faam met kunst. Willem Cordia wordt beschouwd als
de grootste verzamelaar van 19de- en 20ste-eeuwse kunst.
Enzovoorts. Duidelijk is dat de nieuwe elite met haar geld
een grote invloed heeft op de artistieke wereld. Opvallend dat
het vooral de allerrijksten zijn en de bedrijvenhandelaren?
Niet echt. We hadden al geconstateerd dat zij het minst scandaleus
waren en zich het meest aanpasten aan de oude elite.
Kunst is ook voor de oude elite een geliefd middel om hun
succes sophisticated te etaleren.
Maar echte narcisten willen nog meer status en aandacht. De
media mogen zich dan ook in een oprechte aandacht van de
nieuwe elite verheugen. Reinder Zwolsman was er daarom
met Pieter Heerema en Jan Marie Fehmers van de bank
Teixeira de Mattos begin jaren zestig als de kippen bij om een
tv-zender in de lucht te krijgen. Dit op het moment dat de
verzuiling de greep op de bevolking begon te verliezen. Toen
stortten nog onbetekenende aspiranten voor de nieuwe elite
als Willem van Kooten, Lex Harding en John de Mol zich op
Veronica en Radio Noordzee. Joop van den Ende, Jan-Dirk
Paarlberg en bedrijvenhandelaren Bob Meijer en Macko
Laqueur probeerden in 1989 in de tv-wereld in te breken
met tv10. Joep van den Nieuwenhuyzen, Willem van Kooten
en Maup Caransa infiltreerden in de dagbladwereld met
de Krant op Zondag. it-ondernemer Willem Smit steunde De
Groene Amsterdammer financieel. Joop van den Ende en John
de Mol probeerden nogmaals de omroepwereld op zijn kop
te zetten met Sport7. En de laatste uit de nieuwe elite met
ambities in de richting van de media is Erik de Vlieger. Hij
poogde onder meer Het Parool op te kopen.
Alle vrijages met de media mislukten. De oude elite wist
het te pareren of absorbeerde de nieuwe media. Maar de ambities
zijn niet verdwenen. John de Mol lijkt gestaag en in stilte
te bouwen aan een omroepimperium. Ook Erik de Vlieger
is duidelijk over zijn ambities. Hij wil invloed. Want naar
eigen zeggen leek een eigen krant hem als jongen al fantastisch.
Met een krant kun je pas echt invloed uitoefenen, zei
hij in de nrc. Misschien wel Berlusconi-achtige invloed.
Invloed – en dan hebben we het over het zesde en laatste
kenmerk – willen ook nieuwe-eliteleden als Eckart Wintzen,
Johan Schaberg, Bodo Douqué en Jaap Rosen Jacobson, die
zich inzetten voor meer maatschappelijke doelen. it-ondernemer
Eckart Wintzen richtte na verkoop van zijn bedrijf
met onder anderen bedrijvenhandelaar Johan Schaberg de
Club van Schiermonnikoog op, waar ook een meeloper als
Mickey Huibregtsen bij zat. Weliswaar ontkenden ze in alle
toonaarden dat ze een politieke partij wilden opzetten, maar
invloed wilden ze wel. Wintzen werd ook een spil in het kleine
netwerkje van de Postcode Loterij en kreeg een golf van
kritiek over zich heen omdat hij wel erg veel dubbele petten
op had. Bedrijvenhandelaar Rosen Jacobson zat in de internationale
kascommissie van Amnesty International en
steunde meeloper Eduard Bomhoff financieel bij de opzet
van Nyfer, het alternatief voor het Centraal Planbureau.
Bodo Douqué was een vriendje van Eckart Wintzen en wilde
geld steken in archeologisch onderzoek. Ze vormen een alternatief
netwerkje binnen de nieuwe elite dat zich nadrukkelijk
afzet tegen de poenerigheid van de nieuwe elite. Ook Joop
van den Ende heeft op zijn oude dag gekozen voor de liefdadigheid
en is inmiddels een grote aandeelhouder in het bedrijf
achter de Postcode Loterij. Hiermee verwerven ze een
status dichterbij de oude elite, wier erkenning Joop van den
Ende zo graag wil. Hij heeft zijn frustraties over de oude elite
meermalen naar buiten gebracht: 'De (oude) elite ziet mij
nooit staan.'
Uiteindelijk kunnen we constateren dat verscheidene lieden
uit de nieuwe elite een gooi deden naar politieke invloed
(de hoge status) die ze enerzijds minachtten, maar anderzijds
zo verlangden. Vastgoedondernemer Harry Mens was
de eerste die een poging waagde bij de vvd en later met zijn
eigen lpn. Dirk Scheringa stelde zich beschikbaar voor het
cda. Media-investeerder Willem van Kooten deed met Leefbaar
Nederland een poging. En uiteindelijk kregen vooral Ed
Maas en met hem Eddy de Kroes, Joep van den Nieuwenhuyzen
en internetondernemer Roel Pieper een kans in de schoot
geworpen. Helaas, het was een brug te ver.
We noemden al enige keren Berlusconi in vergelijking met
onze nieuwe elite. Het is opvallend hoe de hierboven beschreven
ontwikkelingen ook in andere Westerse landen hebben
plaatsgevonden. De meeste nieuwe markten kwamen uit de
vs overwaaien. Zelfs het neoconservatisme van de lpf is een
stroming die we in allerlei Westerse landen ongeveer gelijktijdig
zien opduiken, hand in hand gaand met de afkeer van
links. Het 11-septembersyndroom sloeg over de gehele wereld
toe. Deze internationale stromingen impliceren overigens
niet dat de nieuwe elites in de verschillende Westerse
landen nu zo internationaal zijn. Integendeel zou je kunnen
zeggen. Cees de Bruin is met Joep van den Nieuwenhuyzen
en John Deuss zo ongeveer de enige met grote investeringen
in het buitenland. John Deuss is Nederland en de nieuwe elite
al enige tijd ontgroeid. Roel Pieper is met hangende pootjes
teruggekeerd uit het land van de ongekende mogelijkheden.
Hetzelfde nationalisme zie je ook sterk terug bij de andere
nieuwe elites in andere landen. In ieder geval bij de nieuwe
neoconservatieve politiek. De multiculturele samenleving is
uit. De Islam is een achterlijke godsdienst, stelde Fortuyn.
De grenzen worden gesloten.
De nieuwe elite is historische gezien ook geen nieuwerwets
verschijnsel. Het is van alle tijden. Beursfraudeverdachte
Han Vermeulen zei over bedrijvenhandelaar Cees de Bruin:
'Hij ziet zichzelf als een hedendaagse voc-koopman'. We
hebben er al op gewezen dat er veel overeenkomsten zijn met
de nieuwe elites uit de Gouden zeventiende Eeuw en uit de
Industrialisatie in de negentiende eeuw. Ook dit waren perioden
van buitengewone economische groei waarin nieuwe
markten ontstonden die nog niet door de oude elite werden
gedomineerd. Op deze nieuwe markten kon een groep avonturiers
puissant rijk worden. In de Gouden Eeuw was dat
onder andere de handel over zee op andere werelddelen met
producten als specerijen, opium, slaven, tulpen, het bankwezen
en de effectenbeurs. Tijdens de Industrialisatie waren
dat industriële bedrijven, die producten als stoommachines
(Stork), textiel (Ten Cate), margarine (Van den Bergh en Jurgens)
en gloeilampen (Philips) voortbrachten. Ook de oliewinning
(Shell) was zo'n cowboymarkt. Maar net als bij
de huidige nieuwe elite was het de vraag of deze oude nieuwe
elites met die speculatieve markten en producten zoveel hebben
bijgedragen aan het bruto nationaal inkomen. Ook toen
waren er maar weinigen die een bedrijf lang in de lucht konden
of wilden houden. Ook toen al was de nieuwe elite erop
gericht met de beurs als hefboom snel vele miljoenen in de
eigen portemonnee te stoppen.
Ook in de Gouden Eeuw en de Industrialisatie was er
sprake van sterke kliekvorming. In de Gouden Eeuw werd de
macht in de voc beperkt tot de Heren Zeventien. De Industrialisatie
had al spoedig haar eigen kringetje van het patriciaat. Opmerkelijk is dat het Koningshuis ook al in die tijden,
met één been stevig verankerd in de oude adellijke elite, met
het andere al snel toenadering zocht tot de nieuwe elite. Willem
van Oranje voerde de calvinistische opstand aan en koning
Willem i werd niet voor niets de koning-koopman genoemd.
De Koninklijke Familie staat als het ware boven de
kliek van de oude en nieuwe elite.
Affaires waren er ook in de Gouden Eeuw en de Industrialisatie
genoeg. Wij spreken in onze geschiedenisboekjes van
zeehelden, maar in andere landen wordt daar heel anders tegenaan
gekeken en spreekt men van piraten. Niet alleen goud
en edelstenen, maar ook de zeevaarttechnieken van de Portugezen
werden gekaapt. En we hadden destijds al een tulpenhype,
die veel gelijkenis vertoont met de internethype. Ook
tijdens de Industrialisatie stonden de Nederlanders bekend
om hun piraterij, maar dan niet van goud en edelstenen, maar
van octrooien. Veel werd schaamteloos gekopieerd. Toen
Shell het dreigde af te leggen tegen de concurrentie, werden
door de staat plotseling de nu nog beruchte beschermingsconstructies
rond aandelen ingesteld. En er was een heuse
hype op de effectenbeurs rond de aandelen van spoorwegmaatschappijen.
Het 'Potlatch'-verschijnsel deed zich in het verleden eveneens
op grote schaal voor. De nieuwe elite maakte in de Gouden
Eeuw de Hollandse Meesters wereldberoemd door veel
geld uit te geven aan prachtige portretten van zichzelf. Het
breed laten hangen was een symbool van goed koopmanschap.
De Industriëlen schaften zich uitgestrekte landgoederen
aan en stichtten kunsttempels. Maar ook de status van
meer maatschappelijke doelen vierde hoogtij. De armenzorg
was in de Gouden Eeuw een sector die rustte op de schouders
van de puissant rijke kooplieden. Ook de industriëlen
ijverden met veel geld voor de verheffing van het verkommerde proletariaat. En het afzetten tegen de oude elite zat er in
de Gouden Eeuw en tijdens de Industrialisatie al goed in
bij de nieuwe elite. De kooplieden tooiden zich niet met Latijnse
verbasteringen van hun achternaam, maar waren trots
op hun nederige komaf met namen als Backer, Huydekooper
en Bicker. Ze zouden ook niet de oude adellijke titels aannemen,
maar werden jonkheren. Tijdens de Industrialisatie
waren deze jonkheren echter inmiddels verworden tot oude
elite. De industriëlen zouden op hun beurt weer deze titel
van jonkheer links laten liggen en noemden zich trots patriciaat.
Een grote rol in de historie speelde ook de aanwezigheid
van een nieuw communicatiemedium. De kooplieden uit de
Gouden Eeuw konden invloed uitoefenen met het nieuwe
medium van de drukkunst, dat ze domineerden. De industriëlen
stichtten kranten en waren mobiel dankzij de nieuwe
spoorwegen. De nieuwe elite uit dit boek is sterk verbonden
met het tamelijk nieuwe medium van televisie en internet.
Dat biedt perspectieven om status en invloed te verwerven.
Maar er zijn ook belangrijke verschillen die essentieel zijn
voor de toekomst van de huidige nieuwe elite. Op de eerste
plaats functioneerden de Heren Zeventien in de Gouden
Eeuw in een wereldmacht. Ook tijdens de Industrialisatie
stelde Nederland internationaal heel wat meer voor dan op
dit moment. Zo waren ook de status en invloed van de kooplieden
en industriëlen van weleer navenant. Op de tweede
plaats is er ook een groot verschil in politieke constellatie.
Het streven naar de status van politieke invloed was in het
verleden nog sterker dan bij de huidige nieuwe elite. Maar de
politieke situatie was destijds totaal anders. Er heeft zich achter
de lpf nog geen duidelijke ideologische beweging afgetekend.
Die bewegingen waren indertijd wel heel duidelijk. De
opkomst van de kooplieden was hand in hand gegaan met de
'opstand' van de calvinisten. De kooplieden steunden op een
brede 'ideologische' beweging. Hetzelfde was aan de hand
tijdens de Industrialisatie, die duidelijk verbonden was met
de opkomst van het liberalisme.
Deze twee belangrijke verschillen maakten dat de oude elites
toentertijd niet om de nieuwe elites van weleer heen konden.
Na enige decennia zouden de nieuwe kooplieden-elite
en de nieuwe industriëlen-elite ongeveer eenderde van de invloedrijke
posities innemen tussen de oude elite. Inderdaad
slechts eenderde. Het was meestal een volgende generatie die
de doorbraak bewerkstelligde. De kinderen hadden elitaire
opleidingen genoten samen met kinderen van de oude elite.
De kinderen hadden daardoor niet meer die minachting voor
die andere elite. De nieuwe elite was dan inmiddels redelijk
versmolten met de oude elite en rentenierde op haar landgoederen.
De politieke vooruitzichten voor de huidige nieuwe
elite zien er in dit historische kader niet rooskleurig uit.
We zagen in de voorgaande historische vogelvlucht al dat
de tegenstelling tussen nieuwe en oude elite van alle tijden
is. Normaal geschiedt de integratie van nieuwe en oude elite
druppelsgewijs. Alleen in genoemde drie periodes was de
economische groei zo groot dat er veel superrijken opstonden.
Zo veel dat er een aparte groep kon ontstaan, die zich
met elkaars steun kon afzetten tegen een oude elite. De scheiding
tussen oude en nieuwe elite, die in dit boek ter verduidelijking
scherp is neergezet, zal voor de betrokkenen echter
vaak schemerig zijn. Af en toe komt men in elkaars vaarwater
en volgt er een conflict zonder dat men scherp voor ogen
heeft dat een tegenstelling tussen oude en nieuwe elite op de
achtergrond speelt. Het lijkt achteraf op een groot complot,
terwijl het voor de betrokkenen een reeks onvoorziene con-
flicten was. In de sociologie noemt men dat configuraties in
tegenstelling tot structuren.
Er is ook een verschil in streven naar geld, status en invloed.
De oude elite doet dat vooral in het eigen 'old boys
network'. De nieuwe elite moet in eerste instantie in een veel
bredere omgeving functioneren, zodat het laten zien van
geld, status en invloed veel openlijker dient te geschieden. De
nieuwe elite kan bovendien nauwelijks in dit 'old boys network'
doordringen. Ze heeft dan ook nagenoeg geen enkel
commissariaat bij een van de gevestigde bedrijven. Door hun
narcisme heeft ze vervolgens de onweerstaanbare drang deze
oude elite te passeren. In tijden van grote economische bloei
kunnen ze dat wel, maar dat betekent wel opereren op nieuwe
en risicovolle markten. Dit trekt avonturiers aan, hetgeen
weer vaak schandalen tot gevolg heeft. Tevens zijn de contacten
van de nieuwe elite met politieke en overheidselites vele
malen geringer. Er wordt gemakkelijker tegen hen opgetreden.
Bovendien haalt de oude elite alle trucs uit de kast om
het territorium te verdedigen. Dus ook hun contacten bij
politiek en overheid. Deze zelfde contacten behoeden de
oude elite ook weer voor affaires. Voorkenniskwesties zoals
bij abn amro-bestuurder Louis de Bièvre worden binnenskamers
geregeld. Dat zet duidelijk kwaad bloed. Joep van den
Nieuwenhuyzen in fem: 'Feit is dat Begemann en ikzelf onvoldoende
in het Nederlandse waren verankerd. Voor mij is
het daarom simpel. De druk van justitie op de heren beursbestuurders
om eens met misbruik van voorwetenschap aan
de slag te gaan, werd steeds groter. Zij moesten zaken gaan
overdragen aan justitie. Ik werd eruit gepikt omdat de Nederlandse
beleggers en bankiers weinig belang bij mij en Begemann
hadden. De gevolgen zouden niet op hen terugslaan.
Ik genoot te weinig bescherming, een belangrijk deel van het
establishment had sowieso al moeite met mij.'
Maar er zijn ook weer belangrijke overeenkomsten tussen
oude en nieuwe elite. Zoals het narcistische streven naar geld,
status en invloed. We zien de toplieden van de gevestigde bedrijven
zonder blikken of blozen streven naar winstmaximalisatie
in hun eigen portemonnee. Of zoals Wim Kok stelde:
exhibitionistische zelfverrijking. Verder was het gebruik van
voorkennis tot 1990 zowel voor de nieuwe als ook voor de
oude elite gemeengoed. Ook de dubbelmoraal hebben ze gemeen.
Aan de ene kant het liberale streven naar maximale vrijheid
voor het individu, minimaal gehinderd door autoriteiten.
Lees onder andere belastingverlaging. Dat is uiteindelijk
in het voordeel van de invloedrijke burger, de oude en nieuwe
elite dus. Aan de andere kant de neiging te pleiten tegen het
gedogen en voor het handhaven van de orde. Lees bijvoorbeeld
betere bewaking van villa's, zoals geroepen door Roel
Pieper. En dat gaat meestal weer ten koste van de (invloed)arme
burger. De oude elite sprong gretig in op de stoere taal van
de lpf.
We zagen ook opvallende gelijkenissen in de kliekvorming.
Het 'old boys network' heeft zijn pendant in het 'new
boys network', de nieuwe elite. En ook cultureel zijn de verschillen
geringer dan ze lijken. Het eerste het beste feest op
het studentencorps, de broedplaats van de oude elite, vertoont
opvallend veel gelijkenis met de ruige feestjes van de
nieuwe elite.
Enerzijds omdat deze verschillen niet zo groot zijn en anderzijds
omdat velen door het grote aanbod aan managers
hun carrière in de oude elite versperd zagen, is het dan ook
niet verwonderlijk dat er verscheidene overlopers, meelopers
en al of niet bewuste wegbereiders waren uit de oude elite.
Vooral uit de oude politieke elite ging menigeen de weg van
de nieuwe politiek op. Een verbale aanpassing is niet het
grootste probleem voor de politieke elite. En het was ook niet
verbazingwekkend dat twee groepjes jonge lieden uit die oude
politieke elite opstonden, de nieuwe politiek gingen prediken
en de vruchten plukten van de 'opstand' onder leiding
van de nieuwe elite. We memoreerden al Jan Peter Balkenende
met zijn Schlemmerclub en Wouter Bos met zijn Niet-Nixorganisatie.
Voor de kiezers was de overstap niet groot. De
oude en nieuwe (politieke) elite waren voor hen al één pot nat
geworden. Om met Harry Mens te spreken, je moet de politiek
maar aan de oude politieke partijen overlaten.
Het zal van de economische ontwikkelingen afhangen hoe
de toekomst van de nieuwe elite er uit gaat zien. Een nieuwe
grote economische groei zou nieuwe markten kunnen openen,
waarmee ze hun rijkdom nog verder kan vergroten en
de oude elite nog meer kan opschudden. Gezien de geschiedenis
hoeft het met vijftig jaar nog niet afgelopen te zijn.
Maar misschien gaat tegenwoordig alles wel sneller. Ook de
stagnatie.
De politieke markt lijkt nog niet van de nieuwe elite af te
zijn. De geschiedenis van de Club van Schiermonnikoog, het
Kapittel en 'Niet Nix' herhaalt zich. Eind 2002 schreven honderd
verontruste burgers uit het adresboekje van Pieter Winsemius
en Mickey Huibregtsen weer dat de politiek geen
antwoord heeft op 'het' maatschappelijk onbehagen. Politicoloog
Bart Tromp noemde in Het Parool het manifest 'de Publieke
Zaak' een geschrift 'van reclameboys en uitgerangeerde
politici'. In dit elitaire clubje zitten naast vele anderen de
eerder genoemde al of niet bewuste wegbereiders van de lpf:
Roel in 't Veld, Mickey Huibregsten, Neelie Kroes en Bram
Peper, overloopster Corinne Heijn en uit de nieuwe elite Sylvia
Tóth. Misschien zien we deze laatste als eerste uit de nieuwe
elite in de oude politiek.
Uiteindelijk zal de nieuwe elite met weinig moeite uitkomen
bij de oude elite, die al stappen in de richting van de nieuwe
elite heeft genomen. Ook bij de nieuwe elite hebben we
een opschuiven naar de oude elite waargenomen. Niet alleen
bij de allerrijksten en bij de bedrijvenhandelaren, maar vooral
ook bij de nieuwe-elite-next-generation, ofwel de kinderen
van de nieuwe elite. Want die hebben veelal onderwijs genoten
aan universiteiten of nog elitairder onderwijsinstellingen,
waar ze volop in contact kwamen met de kinderen van de
oude elite, tot wederzijds begrip. We zagen ze al eensgezind
optreden tijdens de internetperiode. Eenmaal toegetreden
tot de academische elite die Nederland bestuurt, is er geen
weg meer terug. Integratie is vroeg of laat voor de nieuwe elite
onontkoombaar. Uit de historische vergelijking is echter gebleken
dat hun aandeel in de oude elite zeer gering zal zijn.
De oude elite hoeft zich in ieder geval weinig zorgen te te
maken over de nieuwe elite, dat heeft dit boek De Nieuwe Elite
– Het new boys-netwerk op jacht naar geld, status en invloed wel
duidelijk gemaakt.